47

_

2. ROZNORODNOSC ŻYCIA NA ZIEMI

Budowa wewnętrzna rozgwiazdy

Budowa nóżki wodnej

ramię

otwór

płytka madreporowa

żołądek

kanał okrężny układu wodnego

otwór gębowy nóżki ambulakralne

nóżka wodno

zbiorniczki wody - ampułki

przyssawka

9 Układ oddechowy - słabo wykształcony (wymiana gazowa przez nabłonek nóżek wodnych, powłoki ciała lub płuca wodne, uwypuklenia jelita tylnego u strzykw).

9 Układ krwionośny (czasem: hemalny) - bardzo uproszczony, otwarty (system zatok i kurczliwe naczynie wypełnione płynem nieco podobnym do limfy kręgowców).

9 Układ wodny (ambulakralny) - specyficzny dla szkarłupni. Składa się z kanału okalającego przełyk oraz pięciu promieniście rozchodzących się kanałów. Wypustkami tych kanałów są nóżki ambulakralne. W układzie wodnym znajduje się woda morska.

•    Układ wydalniczy - brak; są izoosmotyczne z wodą morską (dlatego szkarłupnie nie występują w Bałtyku). Usuwanie metabolitów - dyfuzyjnie przez powłoki ciała. Podocyty - specjalne komórki pochłaniające metabolity.

•    Układ nerwowy - prymitywny, zdecentralizowany. Brak mózgu i wyspecjalizowanych narządów zmysłów. Centralny pierścień otaczający przełyk (nie jest to obrączka okołoprzełykowa) i odchodzące od niego nerwy (pięć).

•    Układ pokarmowy - z otworem gębowym po stronie spodniej zwierzęcia (strona gębowa), dalej przełyk i duży żołądek. Nie zawsze występuje otwór odbytowy (wężowidła). U niektórych jelito tworzy pętlę - otwór odbytowy leży wówczas obok gębowego.

9 W powłokach ciała - wapienny szkielet tworzony przez liczne płytki. Wapienny pancerz pełni funkcje ochronne, ale ogranicza ruchliwość.

Układ wodny (ambulakralny) działa na zciz-t -zmiany ciśnienia cieczy. Nóżki zaopafncr.e , zbiorniczki wody, Izw. ampułki. Ampułki oaić.. lokralne wtłaczają wodę morską do nóżsk. *. dłużając je. Mięśnie nóżek, kurcząc się, Hoc: : powrotem wodę do ampułek, co skraca nći Mechanizm przepompowywania wody do rai?', łek i nóżek warunkuje precyzyjną, chociaż ac-wolną, lokomocję szkarłupni.

Rozmnażanie się i rozwój szkarłupni

•    rozdzielnopłciowość

(u większości gatunków)

9 brak dymorfizmu płciowego

•    zazwyczaj zapłodnienie zewnętrzne

•    rozwój planktonicznej larwy dipleuruli, która jest dwubocznie symetryczne i wolno pływająca

Larwo

rzęskowy

Korona cierniowa (Acanthaster planci) to rozgwiazda występująca licznie na Wielkiej Rafie Karłowej u wybrzeży Australii. To duża wieloramienna rozgwiazda - ma około 60 cm średnicy i kanaście ramion pokrytych jadowitymi kolcami. Korona cierniowa żywi się polipami korali madreporowych, dlatego stanowi duże zagrożenie dla raf koralowych - objadając miękkie polipy koralowe ogołociła z korali kilkaset kilometrów kwadratowych raf (dziennie jeden osobnik objada polipy z 380 cm² powierzchni rafy!).

Przyczyniła się do zniszczenia australijskiej Wielkiej Rafy Koralowej przez fale morskie. W rezultacie wiele gatunków ryb utraciło żerowiska i tarliska.

Korona cierniowa

2.19. OSŁONICEIBEZCZASZKOWCE - NAJPRYMITYWNIEJSZE

STRUNOWCE

Strunowce to jeden z bardziej zróżnicowanych typów zwierząt. Należą do niego zwierzęta dwu-bocznie symetryczne, wtórouste. Strunowce mają strunę grzbietową (stanowiącą wewnętrzny szkielet osiowy), cewkowaty układ nerwowy (nad struną grzbietową), szczeliny skrzelowe w gardzieli, układ pokarmowy i serce po brzusznej stronie ciała oraz ogon jako narząd ruchu, a ponadto me-tameryczny (segmentalny) układ mięśni. Niektóre te cechy występują tylko w rozwoju zarodkowym. W porównaniu z ogólnym planem budowy bezkręgowców plan budowy strunowców jest odwrócony o 180°. Zwierzęta:

STRUNOWIEC

STAWONÓG

-    pierwouste (Protostomia) - zwierzęta, u których powstająca w rozwoju zarodkowym pragę-ba (gastroporus) funkcjonuje przez całe życie jako otwór gębowy ostateczny (bezkręgowce)

-    wtórouste (Deuterostomia) - grupa zwierząt trójwarstwowych, u których zarodkowa pragęba (gastroporus) przekształca się w otwór odbytowy ostateczny (lub zanika). Otwór gębowy ostateczny wykształca się na przeciwległym - w stosunku do pragęby - biegunie ciała (szkarłupnie i strunowce)

Tradycyjny podział strunowców (Chordata)

• bezczaszkowce    • kręgowce

- bezżuchwowce L smoczkouste (krągłouste) - śluzice

Pocłtyp:    # osłonice

-    żachwy

-    ogonice > L sprzągle

Uwaga: Ze względu na prostą budowę osłonice i bezczaszkowce nazywane są czasem strunowcami niższymi.

L lancetniki

— minogi -żuchwowce -ryby -płazy -gady -ptaki -ssaki

Osłonice

Osłonice to morskie strunowce o prostej budowie. Plankto-niczne są larwy oraz dorosłe sprzągle i ogonice, osiadłe zaś dorosłe, żachwy. Większość charakterystycznych cech typu strunowców występuje tylko u larw (rozwój jest więc złożony!. Osłonice żyją pojedynczo, niekiedy tworzą kolonie. Są fil-łratorami.

otwór (syfon)

nerwowy

jelito

płaszcz (tunika

Budowa osłonicy na przykładzie żachwy

otwór (syfon) wylotowy

otwór odbytowy

kosz

skrzelowy gonada żołądek

Zachwa - osłonica prowadząca osiadły tryb życia Budowa żachwy:

-    tunika - galaretowata osłonka zbudowana głównie z wielocukrów, wytwarzana przez jednowarst-

-    wowy nabłonek

-    kosz skrzelowy - gardziel poprzebijana licznymi szczelinami skrzelowymi; pełni podwójną funkcję - pokarmową i oddechową