48

2. RÓŻNORODNOŚĆ ŻYCIA NA ZIEMI

Budowa zewnętrzna lancetnika

Lancetnik - najbardziej znany bezczaszkowiec, mogący być isłym prototypem strunowca.

swo-

„dziób"

miomery

„płetwa"

ogonowa

czułki („wąsy") fałdy boczne

otwór atrialny (odpływowy)

otwór odbytowy

Metameryczny układ mięśniowy tworzą miomery poprzedzielane mioseptami (łącznotkankowymi przegrodami). Układ mio-merów prawej strony w stosunku do lewej wykazuje asymetrię (przesunięcie). „Płetwy" są tylko fałdami powłoki ciała.

Cechy bezczaszkowcó*

•    brak czaszki oraz kończ_r

•    dwuboczna symetria, _0p. wowy kształt ciała, brak oc;

•    struna grzbietowa, ce,,,„ nerwowa i szczeliny skrzelc.,-

•    zamknięty układ krwion-,. śny bez wyodrębnionego s_er. ca (jest zatoka żylna)

•    metameryczna budow_c mięśni, narządów wyaair -czych, narządów rozrodczyc,-części naczyń krwionośnych

•    narządy wydalania i osm--regulacji - protonefrydia

Lancetnik - budowa wewnętrzna

•    otwór gębowy z wieńcem czułków - napędzają wodę bogatą w tlen i pokarm do gardzieli

•    powłoka ciała - jednowarstwowy nabłonek i warstwa tkanki łącznej

•    struna grzbietowa - łącznotkankowy pręcik zbudowany z płaskich komórek (między którymi brak substancji międzykomórkowej) ułożonych jedna za drugą; pełni funkcję szkieletu osiowego

•    przednia część cewki nerwowej jest pęcherzykowato rozszerzona (nie jest to mózg); od cev< odchodzą nerwy unerwiające ciało; do cewki nerwowej przylegają komórki światłoczułe tworzące w pęcherzyku mózgowym tzw. oczka Hessego

•    gardziel - wspólny odcinek układu pokarmowego i oddechowego; gardziel poprzebijana licznymi szczelinami tworzy kosz skrzelowy, w którym zachodzi wymiana gazowa (dzięki silnie ukrwio-nym łukom skrzelowym) i odcedzanie zawiesiny pokarmowej; orzęsiona rynienka na dnie gardzieli (tzw. endostyl) wyłapuje, zlepia cząstki pokarmu i przekazuje do jelita; enzymy trawienne wydalane są przez uchyłek wątrobowy

•    rozmnażanie się - lancetnik jest rozdzielnopłciowy: 26-30 par gonad, które pękają i dojrzałe gamety dostają się do jamy okołoskrzelowej; stamtąd przez otwór odpływowy gamety dostają się do wody, gdzie następuje zapłodnienie

•    układ wydalniczy - około 100 par protonefrydiów po obu stronach gardzieli usuwa amoniak do jamy okołoskrzelowej

cewka nerwowa^ struna grzbietowa >

cewka nerwowa

struna grzbietowa

dziób

kosz

skrzelowy

uchyłek wątrobowy

czułki

kosz skrzelowy szczeliny skrzelowe

uchyłek

wątrobowy

otwor

atrialny

otwor/ odbytowy

• układ krwionośny jest zamknięty, jeden krwiobieg, brak serca; tętnice skrzelowe - okrężne c-cinki naczyń krwionośnych tłoczące utlenowaną krew na obwód i wspomagające zatokę żylr-pompowaniu krwi do obiegu; tętnica podendostylarna (brzuszna) — prowadzi krew z zatoki ży do naczyń krwionośnych oplatających skrzela; żyły tylne i przednie - zbierają krew odtlenowcr-. prowadzą do zatoki żylnej (przewodami Cuviera)

naczynia włosowate    naczynia włosowate

Uwaga: Zatoka żylna ma budowę    _{kosza s}krzelowego parzyste tętnice jelita / _łęłnica ogonom-

podobną do zatoki żylnej serca krę-    '    "

gowców. Krążenie wrotne w uchyłku wątrobowym podobne jest do krążenia w wątrobie kręgowca. Przepływ krwi do przodu (tętnicą podendosty* lamą) przypomina rozwiązanie z aortą brzuszną u ryb.

żyła _ przednia

tętnica tętnica skrzelowa podendostylarna zatoka żylna

przewód Cuviera

2.20. KRĘGOWCE PIERWOTNIE WODNE

Kręgowce - stanowią najliczniejszy i bardzo zróżnicowany podtyp strunowców (ponad 45 tysięcy Gatunków). Wywodzą się z pierwotnych strunowców (do dziś widoczne jest np. segmentowanie układu mięśniowego - miomery), charakteryzują się grzbietowym ułożeniem wewnętrznego szkieletu osiowego, zbudowanego z tkanki chrzęstnej lub kostnej, grzbietowym ułożeniem centralnego układu nerwowego. Dorosłe kręgowce mają w szkielecie osiowym czaszkę (składającą się z dwóch głównych części: mózgoczaszki i trzewioczaszki powstałej z łuków skrzelowych) oraz kręgosłup. Beziuchwowce (bezszczękowce) i żuchwowce (szczękowce) to dwie nadgromady należące do podtypu kręgowce (Vertebrata).

Niektóre cechy wspólne kręgowców

• zwierzęta dwubocznie symetryczne, wtórouste • strunowce o chrzęstnym lub kostnym szkielecie (struna grzbietowa zastąpiona przez kręgosłup) • w ciele zwykle możliwe do wyróżnienia: głowa, 'ułów i ogon • metameryczna budowa układów narządów, szczególnie widoczna w układzie mięśniowym oraz w kręgosłupie, nerwach rdzeniowych oraz dużych naczyniach krwionośnych • wtórna jama ciała (tylko w tułowiu) • narządy oddechowe w przedniej części ciała, symetryczne (skrze-Ic albo płuca) • zamknięty układ krwionośny z wielojamowym sercem po stronie brzusznej w przedniej części ciała; hemoglobina zamknięta w krwinkach czerwonych • narządy wydalnicze - parzyste nerki (pranercza, przednercza lub nerki ostateczne) • układ szkieletowy zbudowany z czaszki i kręgosłupa (szkieletu osiowego), pasów: barkowego i miednicowego oraz szkieletu kończyn wolnych o zasadniczo podobnym planie budowy (ta ostatnia cecha dotyczy części ryb oraz tzw. czworonogów) 9 układ nerwowy złożony z centralnego (ośrodkowego) układu nerwowego (pięcio-□ęściowego mózgowia i rdzenia kręgowego) oraz obwodowego układu nerwowego (m. in. nerwów mózgowych, czyli czaszkowych, oraz nerwów rdzeniowych) • dobrze rozwinięte narządy zmysłów, w tym węchu, wzroku, równowagi i słuchu • rozdzielnopłciowe (z nielicznymi wyjątkami); zapłodnienie zewnętrzne lub wewnętrzne; jajorodne, jajożyworodne lub żyworodne; często opieka nad potomstwem ' ciało pokryte skórą: naskórkiem i skórą właściwą; wytworami naskórka są m.in. gruczoły oraz łuski gadów, pióra, włosy, pazury, paznokcie, kopyta i dzioby; wytworami skóry właściwej są m.in. łuski ryb, pancerz u większości żółwi oraz poroża

Ogólny podział kręgowców ze szczególnym uwzględnieniem pierwotnie wodnych Podtyp: Kręgowce

żuchwowce

i    —l-

bezżuchwowce

HI    1

ptaki    ssaki

krągłouste (smoczkouste)

-    śluzice

-    minogi

Stoku potyliczna

ryby    płazy    gady

-tarczowce

"fałdopłetwe

-chrzęstne

-    zrosłogłowe

-    spodouste -kostne

-    promieniopłetwe

-    mięśniopłetwe

Budowa zewnętrzna

• Minóg - ma walcowate ciało z bezłuską, coKrytą śluzem skórą, nierozwidloną płetwę ogonową i pojedynczą lub podwójną płetwę ;^rzb!etowq (brak płetw parzystych), otwór gębowy z lejkowatą przyssawką wyposażony w ostre rogowe ząbki.

°*^wo^f    płetwa grzbietowa

"ędiowy

bezżuchwowców i ryb

• Ryby - ciało o różnorodnym kształcie (najczęściej opływowym, wrzecionowatym, bocznie spłaszczonym, rzadziej wężowato wydłużonym itp.), skóra zawiera komórki śluzowe i barwnikowe, pokryta łuskami, płetwy: nieparzyste (ogonowa, grzbietowa, odbytowa) i parzyste (piersiowe, brzuszne).