55

2. ROZNORODNOSC ŻYCIA NA ZIEMI

Budowa szkieletu ptaka

-    szkielet lekki (m.in. liczne kości pneumatyczne) i mocny (redukcja liczby elementów, silne skostnienia)

-    czaszka - zrośnięte kości (takie jak u gadów, ale delikatniejsze) tworzą lekką, cienką puszkę; łączy się z kręgosłupem za pomocą jednego kłykcia potylicznego

-    rogowy dziób - jako okrywa wydłużonych bezzębnych szczęk

-    kręgi szyjne - siodełkowate (występuje dźwigacz i obrotnik); duża ruchomość głowy przez ruchliwość odcinka szyjnego kręgosłupa

-    u wielu gatunków zrośnięte kręgi odcinka piersiowego tworzą sztywną kość grzbietową (notarium)

-    kość lędźwiowo-krzyżowa (synsacrum) powstała ze zrośnięcia się ostatnich kręgów piersiowych, lędźwiowych, krzyżowych i pierwszych ogonowych

-    notarium i synsacrum usztywniają tułów (wymagane przy trzepoczącym ruchu skrzydeł i przydatne w dwunożności)

-    skrócenie ogona kostnego (pygostyl)

-    skrzydła mają zredukowane kości odcinka dłoniowego (skrócone kości II i III palca są podstawą do przyczepu lotek I rzędu; palce IV i V zanikają, I u niektórych funkcjonuje jako tzw. skrzydełko); kości nadgarstka uległy zlaniu

-    grzebień mostka - duża płaska kość, stanowiąca miejsce przyczepu mięśni poruszających skrzydłami; mocne kości krucze tworzą „kolumnę" rozpierającą skrzydła

-    żebra - układ ich części umożliwia przesuwanie mostka i tym samym zmianę pojemności klatki piersiowej (worków powietrznych), a w czasie lotu haczykowate wyrostki żeber usztywniają klatkę piersiową, powodując stabilność lotu

-    miednica - duża, otwarta, pozwalająca na składanie stosunkowo dużych jaj (u innych czworonogów tworzy obręcz)

-    kości skokowa - powstała przez zrośnięcie kości stępu i śródstopia

czaszka -___    „____.__

Budowa serca ptaka (A) i schemat układu krążenia (8;

k. śródręcza , II i III

•    serce ptaków jest podziel: ne na część prawą (żyl'" i lewą (tętniczą): dwa p¹’:?-' sionki i dwie komory

•    całkowicie oddzielone ;^; dwa obiegi krwi - duży i mci' -nie zachodzi mieszanie się ' " utlenowanej z odtlenowanc

•    u ptaków zachował się wy łuk aorty

•    erytrocyty zawierają ję^a ■ komórkowe (są bardzo rraie

•    masa serca jest relatyw' = bardzo duża; wysoka częs'-tliwość skurczów

aorta

KREW

■ utlenowana

lodtlenowana

Uwaga: Dla większej przejrzy ści na rycinie pominięto worki wietrzne, które zajmują sporą jętość tułowia i szyi.

tchawica worek szyjny worek

kość

worek

piersiowy

przedni

worek

piersiowy

tylny

worek

brzuszny

Ptoio i worki powietrzne

Budowa wewnętrzna ptaka (wybrane elementy)

- u niektórych ptaków woł rozszerzenie przełyku; mai zynuje i rozmiękcza pokc dla piskląt

-    ze względu na brak zęb za rozdrabnianie pokar odpowiada tylna (mięśnioc część żołądka (w przedr znajdują się gruczoły trawi ne)

-    jelito uchodzi do kloaki

-    gruczoł kuprowy - jed gruczoł skórny, dobrze roz nięty u ptaków wodnych, sł do namaszczania piór wos wq wydzieliną chroniącą przed wilgocią

Budowa układu oddechowego ptaków

Płuca ptaków są stosunkowo małe i niezbyt elastyczne. Zl dowane z wielu bardzo cienkich konalików (oskrzelikr oplecionych niezwykle gęstą siecią naczyń włosowatych. [ datkowo występuje 9 worków powietrznych. Płuca są zao| trywane w świeże powietrze podczas wdechu i wydechu (| ramienna wietrze przechodzi przez oskrzeliki, zawsze w jedn kierunku). W fazie wdechu część świeżego powietrza nap nia worki tylne, a pozostała jego część przechodzi do pl w których następuje wymiana gazowa. Zużyte powietrze g madzi się w workach przednich, skąd w czasie wydechu wyprowadzane oskrzelami na zewnątrz. Świeże powiel wcześniej zgromadzone w workach tylnych przechc jednocześnie przez płuca i stamtąd na zewnątrz. Ten pro to podwójne oddychanie. Istotna jest też synchroniza wdechów i wydechów z wymachami skrzydeł (ruch w ■ rę, ruch w dół) w czasie lotu.

^ worki przednie

worki tylne

fermu mechanizmu wentylacji płuc ptaka: wdech (A), wydech (B)

B worki przednie

worki tylne