420,421 (2)

reakcje występują często u dzieci, których rodzice prezentują postawę nadopiekuńczą. Dziecko dość szybko uczy się tę „słabość” rodziców wykorzystywać i choroba staje się środkiem do realizacji wszystkich jego życzeń.

Badania (B. M. Korsch i inni 1971; P. D. Steinhauer i inni 1974) wykazały, że zaburzenia czy nieprawidłowości pojawiające się w zachowaniu chorego dziecka mają swoje korzenie w sposobach reagowania typowych dla niego przed wystąpieniem choroby. 1 tak np. dziecko, które miało tendencje do reagowania na stres przejadaniem się, będzie miało ogromne trudności w utrzymaniu diety zaleconej przez lekarza. Dzieci z niską motywacją do osiągnięć szkolnych będą wykorzystywały chorobę jako powód nieuczęszczania do szkoły i nieuczenia się. Dziecko nadruchliwe będzie miało duże trudności w przestrzeganiu zalecenia bezwzględnego leżenia, nawet przez krótki okres. Dziecko nieśmiałe, mające trudności w nawiązywaniu kontaktów z rówieśnikami, będzie jeszcze bardziej izolowało się uciekając w chorobę.

4.1.2. PSYCHOLOGICZNE PROBLEMY LECZENIA

Pobyt dziecka w szpitalu

Diagnoza o przewlekłej chorobie dziecka postawiona jest zwykle podczas jego pobytu w szpitalu. Czasami jest to pierwszy pobyt, a czasami już kolejny. Zawsze jednak jest to przykre przeżycie, wywołane przez wiele niekorzystnych czynników. Mogą one wywołać u dzieci różne reakcje, najczęściej negatywne. U młodszych dzieci reakcje na hospitalizację są intensywniejsze i dłużej trwające. Im starsze dziecko, tym bardziej będzie rozumiało znaczenie doświadczenia, jakim jest pobyt w szpitalu. Pobyt dziecka w szpitalu jest także trudną, a niekiedy bardzo trudną emocjonalnie sytuacją dla jego rodziców. Zasadniczym i najbardziej destruktywnym czynnikiem wywołującym te przykre przeżycia u dzieci i ich rodziców jest fakt ich rozdzielenia, separacji. To oddzielenie od domu, rodziny, w przypadku niemowląt od matki, wywołuje u hospitalizowanych dzieci negatywne reakcje, które trwają nieraz i po powrocie do domu. Stwierdzono, że nawet u niemowląt poniżej 5. miesiąca życia, chociaż nie rozwinęło się jeszcze u nich bliskie przywiązanie do matki, występuje ogólna reakcja na hospitalizację (D. G. Prugh 1983). Zmienia się apetyt, rytm snu i wydalania i są to reakcje na zmianę rodzaju i ciągłości opieki, tzn. rodzaj opieki i sposób jej sprawowania przez pielęgniarki w szpitalu różni się od tej, której dostarczała dziecku matka. Reakcje tego typu trwają jeszcze od kilku dni do kilku tygodni po powrocie niemowlęcia do domu, wywołując zwrotnie niekorzystne reakcje u matki (lęk, poczucie winy). Wszyscy specjaliści zajmujący się tym zagadnieniem są zgodni, że pobyt w szpitalu najbardziej niekorzystny wpływ wywiera na dzieci między 6. miesiącem życia a 3.-4. rokiem życia.

Opisuje się (J. Bowlby 1973; P. D. Steinhauer i inni 1974; D. G. Prugh 1983) trzy najczęściej pojawiające się stadia reakcji na oddzielenie u tych dzieci. Pierwsze -— to stadium protestu, gdy dziecko domaga się obecności rodziców, reagując złością i płaczem na próby opieki ze strony nieznajomych osób. Drugie stadium — rozpaczy — dziecko zamyka się w sobie, traci zainteresowanie otoczeniem, często także jedzeniem. Trzecie stadium — wyparcia, zaprzeczenia, obojętności, zwane stadium pozornego przystosowania. Dziecko może być bardziej pobudzone, odzyskać apetyt i nawiązywać kontakt z innymi, ale unika przywiązania do jednej osoby i ignoruje rodziców, którzy przyszli je odwiedzić, a także reaguje na nich obojętnością po powrocie do domu.

Dwa pierwsze stadia uważa się za odwracalne, gdy dziecko powraca do normalnych warunków rodzinnych. Natomiast wystąpienie trzeciego stadium jest groźne, gdyż może spowodować trwałe braki w umiejętności nawiązywania głębokich więzi emocjonalnych i jest to stadium bardzo trudno odwracalne. Także i starsze dzieci przeżywają rozstanie z rodziną, jednak w ich przypadku istnieją większe możliwości oddziaływań, zmniejszających ból emocjonalny. Ten traumatyżujący efekt oddzielenia dzieci od rodziców może być łatwo usunięty lub choćby zmniejszony przez zapewnienie stałego kontaktu chorych dzieci z ich rodzicami. Niestety, w Polsce bardzo nieliczne szpitale pozwalają na regularne, codzienne odwiedziny dziecka przez rodziców, nie mówiąc już o systemie rooming in — przyjmowania dziecka z matką do szpitala. Jest to bardzo bolesna sprawa, a postulaty i poważne apele psychologów o zmianę sytuacji nie spotykają się ze zrozumieniem osób odpowiedzialnych za ten stan. List otwarty Ireny Obuchowskiej do ministra zdrowia w tej właśnie sprawie wywołał wprawdzie dyskusję w środkach masowego przekazu, ale nie spowodował zasadniczych zmian (I. Obuchowska 1986). Wydaje się, że podobnie jak w innych krajach, rodzice sami powinni bardziej zdecydowanie domagać się zmian takiej sytuacji, większego przestrzegania i respektu dla praw

421