683539923

1 Odbiorca

literatury osobnej

• występuje często jako homo faber

Takie zachowania lekturowe, w których odbiorca objawia się jako homo faber, czyli człowiek działający, odpowiadają przede wszystkim założeniom współczesnej pedagogiki, zmierzającym w kierunku zmobilizowania dziecka do działania, odkrywania, przeżywania emocji i tworzenia - kreacji inspirowanej sztukę słowa¹. Naukę lektury wspomaga też teoria literatury i metodyka, zwłaszcza stopnia podstawowego, zalecając w zależności od wieku odbiorcy podjęcia się roli: wykonawcy, czytelnika i badacza (na początku korzystającego z praktyki analizy pozawerbalnej)². O pierwszych kontaktach dzieci z książką informuje psychologia rozwojowa, która akcentuje potrzebę otwartości umysłu i serca, dokonującą się podczas słuchania ustnych opowieści, np. baśni magicznych³. Do rozważań o literaturze otwartej warto włączyć jeszcze wątek ontologiczny o literaturze osobnej (według Jerzego Cieślikowskiego), który podkreśla jej synkretyzm wyrażający się poprzez słowo, obraz i gest⁴. Z kolei przywołane tu i zreferowane psychodydaktyczne i teoretyczne podstawy edukacji literackiej umacnia estetyka wyłożona w książce Johana Huizingi Dzieło otwarte. Autor sformułował w niej definicję i wartości dzieła otwartego:

stwierdzenie, że utwór jest dziełem otwartym, wcale nie oznacza nieokreśloności komunikatu ani nieskończonych możliwości nadawania kształtu danemu dziełu, czy też swobody percepcji estetycznej. Ma-

9

1

   Por. H. Cybulska, Początkowa edukacja literacka - teraźniejszość i perspektywy rozwoju, [w:] Edukacja wczesnoszkolna. Rzeczywistość i perspektywy, red. J. Kida, Rzeszów 1996, s. 99-105.

2

   Role odbiorcy wyróżnił E. Balcerzan w książce Przez znaki, Poznań 1972, s. 35-39. O analizie pozawerbalnej, jej założeniach i praktyce szkolnej piszę w książce Współczesna poezja w szkole podstawowej, Warszawa 1984.

3

   Ideę ustnej opowieści rozwija B. Bettelheim w książce Cudowne i pożyteczne. O znaczeniach i wartościach baśni, przeł. D. Danek, Warszawa 1985.

4

   Por. J. Cieślikowski, Slowo-obraz-gest, czyli o intersemiotycznej naturze tekstów dziecięcych, [w:] Literatura osobna, wyb. R. Waksmund, Warszawa 1985, s. 171-180.