49

¹    'fr??-.    •: v; ^rr.r~rr-~rr

_

2. ROZNORODNOSC ŻYCIA NA ZIEMI

Pochodzenie ryb

1.    Najstarsze poznane gatunki kręgowców wodnych (kambr, ordowik) bezżuchwowce pancerne (ostrakodermy), mające chrzęstny szkielet wewnętrzny oraz pancerz zewnętrzny (zbudowany z dużych tarcz ochraniających gtowę i przód ciała oraz z małych tarczek i łusek osłaniających tylną część ciała).

Obecnie żyjące minogi i śluzice nie mają pancerza.

2.    W paleozoiku pojawiło się kilka grup ryb - zwierząt mających parzyste płetwy i parzysty pęcherz pławny, oraz udoskonalony aparat gębowy (powstanie szczęk z pierwszej pary łuków skrzelowych).

3.    We wczesnym sylurze pojawiła się (wymarła w permie) najstarsza gromada ryb - fałdopłetwe - mających po kilka par płetw brzusznych podtrzy-    _Rybofofdopłetwo-Onafa

mywanych przez kostne kolce.

Przedstawiciel tarczowców ⁴- ^W dewonie rozwinęły się tarczowce (plakodermy). Te masywne rycy prowadziły przydenny tryb życia, miały chrzęstny wewnętrzny szkielet (także trwałą strunę grzbietową), pancerz z kostnych tarcz okrywający głowę i przód ciała, ostre krawędzie szczęk zastępujące zęby.

5. W dewonie wyodrębniły się też obie gromady ryb współczesnych: chrzęstne i kostne

a)    chrzęstne: bliżej spokrewnione z tarczowcami, miały już zęby (z przekształconych łusek plakoidalnych), otwór gębowy umiejsców o-ny z przodu pyska (podobnie jak początkowo u prażarłaczy), który w ewolucji przesuwa się na spodnią stronę głowy; obecni potomkowie to rekiny i płaszczki

b)    kostne: bliżej spokrewnione z fałdopłetwymi (por. przegląd systematyczny ryb na s. 94).

Bezżudn»owi«( n,

- Bothriolepis

- prożorłacz (ladoselache

Współczesny przedstawiciel kostnych -

Budowa szkieletu minoga (A) i ryby kostnej (B)

_

łuki skrzelowe

Budowa wewnętrzna ryby

Układ oddechowy bezżuchwowców i ryb

•    Minóg - skrzela w postaci pofałdowanych worków (siedem par, każde otwierające się na zewnątrz osobnym otworem)

•    Ryby - skrzela w postaci blasżkowatych wyrostków osadzonych tukach skrzelo-wych; pomiędzy tukami znajdują się szczeliny skrzelowe:

-    u ryb chrzęstnych szczeliny skrzelowe otwierają się oddzielnymi otworami; pierwsza szczelina skrzelowa ma postać „tryskawki" służącej do pobierania czystej wody oddechowej w czasie spoczynku na dnie (np. u płaszczek, mieści się ona na grzbietowej części ciała, gdy pozostałe szpary grzbietowe znajdują się po stronie brzusznej),

-    u ryb kostnych skrzela znajdują się w komorze (jamie) skrzelowej i okryte są wieczkiem skrzelowym

Pobieranie tlenu u różnych ryb może odbywać się również:

-z wody przez skórę i z atmosfery przez ściany przewodu pokarmowego lub pęcherza pławnego (np. dwudyszne, węgorze, piskorze)

-    przez tzw. labirynt (błędnik) - narząd nadskrzelowy w górnej części gardzieli zbudowany z kostnych blaszek pokrytych cienkim 'abionkiem (np. ryby - łaźcowate „wychodzące" na ląd i oddychające powietrzem, gurami — ryba podpływająca pod powierzchnią wody dla zaczerpnięcia powietrza)

listwy skrzelowe skrzele

skrzelowy

zewnętrzny

gębowa

Skrzela workowate minogo: przekrój podłużny worka skrzelowego (A), rzut przestrzenny frogmento układu (B)

listki

skrzelowe

Układ oddechowy ryby kostnej oraz budowo skrzela łukowatego

wieczko skrzelowe

Układ pokarmowy

•    Odżywianie się ryb: drapieżne, pasożytnicze (minogi są zewnętrznymi pasożytami ryb), planktonożerne, roślinożerne (podział umowny).

•    Obecność różnorodnych zębów, np. rogowe ząbki u mi-nogów; duże i mocne w postaci stożków umieszczonych wokół szczęk, czasem w kilku rzędach i na podniebieniu -u drapieżników; czasem tępe i płaskie służące do miażdżenia muszli, albo jak u płaszczek - w postaci wyrostków łuków skrzelowych tworzących sito (do odcedzania planktonu).

•    Obecność pęcherza pławnego (wypełniony gazem uchyłek przełyku) - zamkniętego lub otwartego, połączonego z przełykiem; reguluje wyporność (głębokość zanurzenia), może też pełnić rolę oddechową lub uczestniczyć w słyszeniu (narząd Webera przenoszący drgania z pęcherza pławnego do ucha) oraz działać jak rezonator głosowy.