4 (1198)

i uusicr y iicuiupsyLJiuiugii Klinicznej

ć.-.

m

i’-

Duże znaczenie dla ugruntowania założenia o istnieniu wyspecjalizo- Ę wanych ośrodków w mózgu miały również eksperymenty prowadzone |y przez fizjologów. Podczas drażnienia prądem elektrycznym lub po usunię- |: ciu badanym zwierzętom ściśle określonych części mózgu obserwowano pojawianie się wybiórczych zaburzeń. Do najbardziej znanych należą f eksperymenty, które prowadzili dwaj niemieccy badacze - Gustaw Fritsch f i Juliusz Hitzig. Wyodrębnili oni w 1870 roku ośrodek ruchowy w korze móz- figowej psa, obalając powszechne wówczas przekonanie o braku wrażliwości $ istoty szarej. Stwierdzili bowiem, że drażnienie omawianej okolicy wywołuje | ruchy kończyn, a jej usuwanie zaburzenia ruchowe. Z kolei fizjolog niemiec- ;t ki Hans Munk zwrócił uwagę na zróżnicowanie funkcjonalne w obrębie kory § mózgowej. Otóż zanotował on, że po usunięciu tylnych części lewego płata § potylicznego pies traci wzrok w prawym oku. Jednakże usuwanie środko- | wych części tej okolicy powoduje tzw. ślepotę duchową. Pies taki omija róż- U ne przeszkody, lecz nie rozpoznaje przedmiotów, zwierząt i ludzi. Badacz f ów przypisywał to zaburzeniom pamięci.    |

Założenie o istnieniu wyspecjalizowanych części mózgu znalazło swe f _: potwierdzenie w badaniach anatomicznych. Dotyczy to zwłaszcza tak zwa- | nej neurohistologii, czyli nauki o budowie i czynności tkanek nerwowych. |; Szczególne znaczenie miało wyróżnienie i opisanie w 1874 roku komórek piramidowych przez kijowskiego anatoma Władimira Betza. Potwierdził on w ten sposób istnienie specjalnych komórek ruchowych w okolicy, której przypisywano funkcje motoryczne. Do dalszego poznania struktury kory T mózgowej przyczyniły się badania Korbiniana Brodmanna, który opracował jej mapę cytoarchitektoniczną, uwzględniającą różnice w budowie komórko- ff wej kory. Współcześni mu badacze potwierdzili zaś jej funkcjonalne zróżnicowanie przy pomocy drażnienia określonych części mózgu prądem elek- § trycznym.

Teorię wąskolokałizacyjną określa się też mianem psychomorfologicz- | nej, gdyż zakłada ona istnienie bezpośredniego związku między określoną f funkcją a mózgiem. Ściślej rzecz ujmując, zakładała ona, że zachodzi związek ; między ośrodkiem mózgowym a daną zdolnością psychiczną. Termin „zdol- f ności psychiczne" odzwierciedla ówczesne poglądy na psychikę, zakładano }. bowiem, że są to zdolności wrodzone. Powinny więc mieć swą lokalizację w ściśle określonych częściach mózgu. W tym sensie omawiana teoria sta- | nowiła nawiązanie do frenologii, stąd im bardziej rozwinięta jest dana „zdol- f ność psychiczna", tym większy obszar mózgu powinna ona obejmować. Teo- f rię wąskolokałizacyjną uznajemy jednak za naukowo uzasadnioną, gdyż f opierała się na badaniach empirycznych o trojakim charakterze. Były to mia- l no wicie:    f

a)    obserwacje kliniczne pacjentów z uszkodzeniami mózgu,    |

b)    eksperymenty fizjologiczne,    !

c) badania anatomomorfologiczne.

Każda z wymienionych metod badania mózgu jest stosowana do dzisiaj każda też ma swe wady i zalety:

Ad a) Badania kliniczne umożliwiają ocenę specyficznych ludzkicl czynności, jak na przykład mowa. Nie znamy jednak poziomu funkcjonowa nia danego pacjenta przed zachorowaniem. Z reguły też trudno jest wystar czająco precyzyjnie określić miejsce uszkodzenia mózgu, głównie z uwagi n< różną dynamikę jego powstawania.

Ad b) Poziom funkcjonowania danego zwierzęcia można określić przeć poddaniem go eksperymentom, ponadto miejsce uszkodzenia lub drażnię nia danej okolicy mózgowej jest precyzyjnie lokalizowane. Dokonuje się bo wiem celowych uszkodzeń ściśle określonych części mózgu u zwierząt, za: zapis czynności elektrycznej pochodzi bezpośrednio z elektrod przylega jących do odkrytych uprzednio obszarów. Nie wszystkie jednak zachowani; zwierząt można odnieść do człowieka, a uszkadzanie mózgów ludzi z oczy wistych względów jest niedopuszczalne. Co prawda, Wilder Penfiełd bezpo Średnio przytykał elektrody do części kory mózgowej, odsłoniętych podcza: operacji neurochirurgicznych, co umożliwiło mu sporządzenie precyzyjne „funkcjonalnej" mapy mózgu. Były to jednak mózgi ludzi chorych, bo cier piących na ataki epilepsji.

Ad c) Badania budowy całego układu (anatomii) oraz struktury komór kowej (morfologii) dają jedynie statyczny obraz danego narządu, podcza: gdy neuropsychologa interesuje jego funkcjonowanie. Stanowić jednał mogą potwierdzenie dotyczące czynnościowego znaczenia danego obszaru na przykład wykrycie komórek ruchowych w korze motorycznej czy też po łączeń między okolicami współodpowiedzialnymi za daną czynność. Dla tego też do dzisiaj wykorzystuje się wszystkie trzy podejścia, gdyż dopien uzyskiwanie podobnych danych upoważnia odpowiedzialnego badacza d( wyciągania wniosków dotyczących znaczenia danej okolicy naszego układi nerwowego.

Podejście holistyczne

O tym, jak bardzo wskazana jest tego typu ostrożność, przekonuje na chociażby to, że omówione wyżej dane wykorzystano również do uzasad nienia teorii, która była przeciwstawieniem podejścia psychomorfologiczne go. Na przykład Jacques Loeb prowadził eksperymenty podobne do badai Munka, lecz wyciągnął z nich zupełnie odmienne wnioski. Przede wszyst kim zwrócił uwagę na to, że usunięcie części jednego piata potyliczneg( powoduje niedowidzenie połowicze (obu oczu!) a nie ślepotę, co stanów wynik „fizjologicznego podrażnienia narządu wzrokowego". Natomias oowrót utraconych funkcji uznawał za możliwy dzięki asocjacjom zachowa