42 (297)

Wikingowie

obrażeniach świata — żyły w pamięci wielu pokoleń. Wyjątkowo tylko, jeden z wierszy skaldów zachował się na jednym z kamieni runicznych z Ostgoterland. O mocy słowa świadczy fakt, że rozbudowana i wymyślna obelga mogła być powodem pojedynku, gdyż słowna zniewaga, jak uważano, potrafiła ranić głęboko.

Nasza wiedza o przeznaczeniu run jest niepełna. Z pewnością wykorzystywano je do ściśle określonych celów, zarazem jednak nie wszyscy wikingowie używali owego pisma. W Szwecji znajduje się znacznie więcej run niż w innych rejonach zamieszkiwanych przez wikingów. Nie spotyka się przykładów tego typu zapisu na Islandii ani na Grenlandii, pomimo późniejszego rozwoju islandzkiego piśmiennictwa. W Irlandii znajduje się kilka kamieni runicznych, jednak na sąsiadującej z nią wyspie odkryto ich ponad trzydzieści. Możemy tylko przypuszczać, że liczba zabytków tego pisma zależała od wahań jego popularności, być może też, nie w każdym kraju działali „mistrzowie run ”.

Runy — źródło magii?

Trwają spory na temat tego, w jakim stopniu runy można uznać za pismo tajemne czy magiczne. Większość zachowanych napisów ma charakter dość przyziemny. Upamiętniają konkretne postacie lub wydarzenia. Jednak Ydluspd („Pi 'zepowiednia wieszczki ) opowiada,

^ Kamień runiczny z Maughold, wyj pa Man. Na wyspie tej znajduje jl{ grupa kamieni runicznych związanych z jednym rzeźbiarzem z X wieku, który podpisywał się GAUT. Wygląda na to, że-ustawienie wielu kamieni w krótkim okresie było czymś'zwyczajnym — ich wykonanie nie trwało długo.

w

Wikingowie

jak to Odyn poświęcił siebie, by zdobyć mądrość, która przyszła do niego poprzez magiczne runy. Jak się przypuszcza, wiele z pamiątkowych napisów pochodzi ponadto z miejsc o charakterze obrzędowym.

Liczne inskrypcje z bałtyckiej wyspy Gotlandii upamiętniają wi-kińskich podróżników. Jak się tam znalazły? Przewodnik żeglarski cesarza bizantyjskiego Konstantyna Porfirogenety opisuje zwyczaj wikińskich podróżników, którzy pokonawszy niebezpieczne porohy Dniepru składali ofiary na wyspie niedaleko jego ujścia. Czy celem owych postojów na wyspach było upamiętnienie zaginionych podróżników? Czy wypisanie imion runami miało szczególne znaczenie, bo wskrzeszało pamięć o towarzyszach podróży? Dlaczego w ogóle wypisywano te imiona?

O jednym należy pamiętać — była to jedyna, w dodatku rzadko używana forma pisma, jaką znali wikingowie. Z pewnością nie był to „szyfr”, gdyż większość wikingów nie potrafiła czytać. Bez wątpienia runy w jakiejś mierze postrzegano jako znaki magiczne. Z drugiej strony użycie chrześcijańskich zwrotów w niektórych inskrypcjach oznacza, że, nawet jeśli miały znaczenia mistyczne, nie był to mistycyzm czysto pogański.

Gdy pismo jest używane w społeczności w większości niepiśmiennej, postrzegane jest jako źródło mocy i tajemnicy. Wypisanie imienia runami mogło służyć uświęceniu własności owego człowieka. Poprzez umieszczenie czyjegoś imienia na stojącym kamieniu starano się podtrzymać jego obecność na świecie, który' człowiek ten już opuścił. Nie jest to praktyka typowo magiczna, przypomina raczej magię, z którą wciąż marny do czynienia w przypadku kamieni nagrobnych.

Używanie znaku

Runiczne napisy' odkrywane są w tak odległych rejonach jak Rosja, północna Grenlandia i Wenecja (znaleziono je na posągu pochodzącymi z Pireusu w Grecji). lylko kilka napisów jest dłuższych niż jedna lub dwie linijki. Długi tekst na kamieniu runicznym z Kensington w amerykańskim stanie Minnesota trzeba więc uznać za fałszerstwo, gdyż długie napisy bydy rzadkością, a w tekście z Kensington wystę-