51

Franciszek Karpiński, Laura i Filon

Ilustracja do sielanki Karpińskiego - Lauro i Filon

Utwór jest sentymentalną sielanką, opisującą wieczorną schadzkę dwojga zakochanych pasterzy. Laura umówiła się z ukochanym Filo-nem pod jaworem, późną porą, gdy wzeszedł księżyc. Na spotkanie przygotowała koszyczek malin i wieniec z róż. Filon, pragnąc sprawdzić siłę jej uczuć, schował się w zarośla. Laura, czując się zdradzona, potargała wianek i zniszczyła koszyk z malinami. W tym momencie ukochany ujawnił się i nastąpił czas wzajemnych przeprosin. Uczucie ukazane w konwencji sentymentalnej zakładało ckliwość i swoistą teatralność.

• do wykorzystania w prezentacjach dotyczących: motywu miłości, motywu ojczyzny - patriotyzmu, motywu religijności, motywu mogiły

Józef Wybicki, Pieśń Legionów Polskich we Włoszech (znana jako Mazurek Dąbrowskiego)

Została napisana między 16 a 19 lipca 1797 roku, a więc w dwa lata po trzecim rozbiorze Polski, w Reggio we Włoszech. Marsz na melodię mazura podlaskiego bardzo szybko przyjął się wśród Polaków. Pieśń dawała zniewolone

mu narodowi poczucie tożsamości, zagrzewała do walki, dostarczała wzorców osobowych - na miarę Napoleona, Kościuszki, Dąbrowskiego, Czarnieckiego. Hymnem narodowym została w roku 1926.

Jak większość hymnów narodowych jest to w przeważnej swojej części utwór retoryczny, ale o retoryce najwyższego rzędu. Zwłaszcza pierwsze dwa jego wiersze są fenomenem pisarskim jako przedziwnie zwięzłe, proste i bezpośrednie sformułowanie nowej zasady życia historycznego, która wyzywając swoją epokę, dawała zarazem początek epoce nowej, a polegała na mocnej wierze, iż naród nie przestanie istnieć, choćby był pozbawiony państwa, jeśli istnieją jego dzieci i mają wolę wybicia się na wolność.

Waclow Borowy, Pieśń Legionów Józefa Wybickiego trwałą wartością poezji wieku XVIII,

[w:] Zdzisław Libero, Oświecenie, 1974

Muzeum Hymnu Polskiego w Będominie    January Suchodolski, Wjazd (Jenerała Henryka

Dąbrowskiego do Krymu (1850)

Przedstawiciele literatury obcej

Denis Diderot, Kubuś fatalista i jego pan

Powiastka filozoficzna, której tematem jest podróż tytułowych bohaterów urozmaicana rozmową. Tytułowy Kubuś jest fatalistą, wierzącym, że wszystko, co spotyka ludzi w życiu - dobrego czy złego - zostało wcześniej zapisane przez jakąś wyższą siłę. Bohaterowie

przekonują się, jak bardzo absurdalna i nieprzewidywalna bywa ludzka egzystencja.

• do wykorzystania w prezentacjach dotyczących: theatrum mundi, wędrówki, obrazu świata i człowieka w literaturze

kładającej, że człowiek z natury jest dobry, a za jego niedoskonałość odpowiedzialna jest cywilizacja.

• do wykorzystania w prezentacjach dotyczących: motywu wędrówki (podróży), rozważań filozoficznych, obrazu świata i człowieka w literaturze

Wolter, Kandyd, czyli optymizm

Powiastka filozoficzna, której bohater - tytułowy Kandyd jest początkowo człowiekiem dobrym, naiwnym i łatwowiernym, jednak wędrując po świecie, poznając prawa nim rządzące i całą galerię ludzkich osobowości i postaw, rozczarowuje się do życia; uświadamia sobie, że wszystko skażone jest złem, głupotą i absurdem. Wolter w Kandydzie poddaje krytyce optymistyczny nurt filozofii oświeceniowej, za

Jean Jacąues Rousseau, Julia, czyli Nowa Heloiza

Powieść epistolarna z elementami autobiograficznymi napisana w 1761 roku. Zalicza się ją do powieści sentymentalnych. Jej treścią są dzieje nieszczęśliwej miłości arystokratki Julii i jej nauczyciela Saint-Preux. Na przeszkodzie szczęściu zakochanych staje ojciec Julii, który wybiera jej na męża skromnego mieszczanina. Bohaterka godzi się z jego wolą, jednak cierpi z dala od ukochanego i rozpaczliwie próbuje znaleźć rekompensatę w zwykłym życiu, w małżeństwie, macierzyństwie i kontemplacji natury. Niestety, tęsknota za niespełnioną miłością kończy się chorobą i śmiercią Julii. Miłość kochanków ma znamiona miłości platonicznej. Rousseau stworzył w powieści nową moralność polegającą na obronie racji serca i uczucia; próbował udowodnić, że szlachetne i czyste jest to, co rodzi się z uczciwego zamiaru. Inspiracją i wzorem do napisania powieści była historia miłości średniowiecznego filozofa Piotra Abelarda do jego uczennicy Heloizy (co jest wytłumaczeniem tytułu powieści).

• do wykorzystania w prezentacjach dotyczących: motywu miłości, wizerunku kobiety w literaturze, roli natury w utworze literackim, konfliktu racji serca i racji rozumu, odmian powieści

Ilustracja do Nowej Heloizy