51

zrealizowane. Sama zmiana społeczna zachodzi zatem, lecz j_e> kształt tylko częściowo (lub wcale) nie przypomina tego, co chcie liśmy osiągnąć. Skutek może także być odwrotny do zamierzonego Czy zmiana jest zatem efektem oddziaływania konkretnego p₀(j’ miotu socjotechnicznego, czy też raczej wypadkową wielu skła. dowych oddziaływań wpływąjących na zróżnicowane ludzkie oso. bowości?

Nie można także pominąć w tej części rozważań odniesienia do poglądów M. Foucaulta, wskazujących że, aby odnaleźć me. chanizmy władzy nie należy ich szukać w głowie Lewiatana (w» Hobbes’a⁶¹), lecz w całym organizmie społecznym¹. Opisuje on, jak mechanizmy ekskluzji i represji uzyskiwały swoje narzędzia, swoją logikę i w jaki sposób odpowiadały na faktyczne potrzeby nąjniższych komórek społecznych. Wykonawcy tych mechanizmów znajdowali się na nąjniższych poziomach społecznych, w bezpo-średnim otoczeniu, w rodzinie, wśród krewnych, lekarzy, nauczy, cieli. W pewnej chwili te mechanizmy władzy, ulegając pewnym przekształceniom, stały się użyteczne politycznie i zyskowne ekonomicznie. Mikromechanika władzy zaczęła leżeć w interesie elit. „Burżuazji nie obchodzą przestępcy, ich karanie lub resocjalizacja, która z ekonomicznego punktu widzenia nie ma większego sensu. Natomiast z całości mechanizmów pozwaląjących kontrolować, śledzić, karać, reformować przestępcę, płynie dla burżuazji pożytek dotyczący funkcjonowania systemu polityczno-gospodarczego w ogóle”².

Jestem przekonany, żel soęjotechnika także stanowi proces, w którym bardzo trudno dąją się określić konkretne podmioty oddziaływania, przenika on bowiem cały organizm społeczny, a funkcjonalnymi wobec niego mogą być elementy nawet nąjniższych szczebli zinstytucjonalizowania społecznego. Uczestnictwo w procesie socjalizacji odbywa się na ogół bez ich świadomości, a także bez świadomości wywierania wpływu przez podmioty

igday- Proces socjotechniczny może zatem odbywać się jakby powolnie, a dokładniej rzecz ujmując, podmioty, którym na ogół przypisujemy celowościowy wpływ na społeczeństwo, po prostu wykorzystują relacje zachodzące w środowisku społecznym,

-Otrzymując lub tworząc nowe instytucje z nimi związane, czy jgj wykorzystując wiedzę o łańcuchach przyczynowo-skutkowych ^awisk społecznych i operując odpowiednio bodźcami. W takim ujęciu sozotechniki efektywność, przewidywalność i świadomość wpływu wydają się więc mieć dość zasadnicze ograniczenia. Podobnie jak w przypadku socjalizacji, mamy świadomość zachodzenia pewnego procesu, możemy dostrzec jego efekty, lecz opisanie przebiegu i inspiratorów tego procesu jest znacznie trudnięjsze.

Na uboczne skutki zmasowanych działań socjotechnicznych zwraca uwagę Kozielecki, pisząc iż w czasach edukacji człowieka socjalizmu, wbrew zamierzeniom i oczekiwaniom władzy, ukształtowała się mentalność dysydencka i w znacznie większej skali mentalność emigracyjna (emigracja wewnętrzna). W ramach tej ostatniej ludzie tworzyli poza potężnym systemem instytucjonalnym swój mały świat, w którym dominowały tradycyjne wartości, przeciwne do tych nadawanych społecznie. Ta swoista schizofrenia wywoływała negatywne skutki. Życie obok wielkiego, normalnego świata musi zaburzać realistyczne myślenie, pogłębiać wyobcowanie i prowadzić może do poczucia zagubienia i stanu frustracji³. Należy zatem oddzielić racjonalność zamierzeń i środków przyjmowanych przez podmioty sozotechniki od stanów rzeczywiście osiąganych, co jest szczególnie istotne w warunkach demokratycznych, w których zdecydowanie wzrasta pluralizm wywierania społecznego wpływu.

Socjotechnika jako nauka praktyczna zajmuje się formułowaniem reguł działania wynikających ze stwierdzonych zależności przyczynowo-skutkowych i założenia o preferencji określonych skutków społecznych. Przedmiotem działania sozotechniki są wzory zachowań i postaw ludzkich. Zdaniem Podgóreckiego, moż-

99

1

** T. Hobbes, Lewiatan, Warszawa 1964.

2

⁶²    M. Foucault, Trzeba bronić społeczeństwa, Warszawa 1998, s. 40-42.

⁶³    Ibidem, s. 42.

3

J. Kozielecki, op. cit., s. 88.