53

należy upatrywać źródeł najbardziej dotkliwej dezintegracji społeczności wioskowej oraz deprecjacji systemu wartości. W tym okresie można upatrywać źródeł i początków najgłębszej dysfunkcjonalności wychowawczej środowiska wiejskiego i zmierzchu ładu moralnego charakteryzującego wieś tradycyjną.

Taki właśnie obraz wyłania się z pamiętników młodego pokolenia wsi. Taką rzeczywistość ukazują prowadzone przez nas badania monograficzne wybranych społeczności wioskowych.

W rezultacie złożonych przemian i procesów środowisko dzisiejszej wsi polskiej odznacza się wielkim stopniem dysfunkcjonalności. Uległy znacznemu zubożeniu możliwości wychowawczego oddziaływania społeczności lokalnej przez kryzys autorytetów i rozpad więzi społecznych. Szkoła wiejska jawnie przyznaje się do swej niemocy dydaktycznej i wychowawczej, bezradności wobec agresywnej ofensywy marginesów kultury i dyktatu postaw konsumpcyjnych.

Rodzina uwikłana w trudne realia codzienności, rozproszona przestrzennie (dojazdy do pracy), obarczona kompleksem niekompetencji wychowawczej nie stanowi przeciwwagi dla niekorzystnych skutków dezintegracji społecznej. Nieobecne w procesach wychowawczych organizacje młodzieżowe, brak autorytetów instytucjonalnych (oprócz w pewnej mierze Kościoła), uwiąd autonomicznej kultury ludowej, dopełniają obrazu środowiska wychowawczego wsi.

* * *

Środowisko lokalne jako byt idealny jest ważnym instrumentem poznania oraz normatywnym układem odniesienia w ocenie składników i procesu wychowania środowiskowego. Historyczne obserwacje procesów socjaliza-cyjnych w różnych epokach i systemach społecznych dowodzą, że środowisko lokalne mimo swych ograniczeń jest najbardziej skutecznym zabezpieczeniem zbiorowości przed dezorganizacją oraz patologią. Analizy porównawcze dowodzą, że stopień zagrożeń indywidualnych i zbiorowych jest proporcjonalny do stopnia rozpadu więzi istniejących w środowisku.

Przełamanie izolacji, agresja marginesów kultury, upadek autorytetów, procesy urbanizacyjne - odbierają wsi owe klasyczne atrybuty środowiska lokalnego jako przemożnej siły socjalizacji jednostki.

Dymorfizm osiedleńczy, ruchliwość przestrzenna, globalizacja kultury -prowadzą do zaniku instytucji sąsiedztwa, środowisk osiedlowych, do powszechnej anonimowości i stałego ubożenia jednostki w sieci powiązań społecznych. To wszystko znowu czyni ze współczesnego miasta środowisko daleko już odbiegające od pierwotnych wzorów środowiska lokalnego.

Rozpad środowiska lokalnego jest procesem stałym i wiele wskazuje na to, że jest to proces nieuchronny. Liczne próby zahamowania tych procesów.

przeciwdziałania im lub modelowania na nowo zbiorowości lokalnych - nie przyniosły pomyślnych efektów. Tym bardziej trzeba poszukiwać mechanizmów integracji społeczności lokalnych im dobitniej przekonuje nas praktyka wychowawcza i badania, że wychowanie społeczne bez środowiska lokalnego jest niemożliwe.

Pytania:

1.    Proszę o przedstawienie różnic między stowarzyszeniem a wspólnot;).

2.    Proszę wymienić i scharakteryzować podstawy, na których rodzą się i rozwijają więzi międzyludzkie.

3.    Jakie skutki dla istoty i przebiegu procesów wychowawczych ma odmienność środowiska miasta i wsi?

Literatura zalecana:

J. Chałasiński, Społeczeństwo i wychowanie, PWN, Warszawa 1969.

B. Gałęski, Socjologia wsi. Pojęcia podstawowe, PWN, Warszawa 1966.

D. Markowska, Tradycyjna społeczność wioskowa w procesie zmian, „Etnografia Polska” 1964, T. VIII.

A.    Minkiewicz, Więzi społeczne w grupach lokalnych, IGS, Warszawa 1992.

B.    Misztal, Socjologia miasta, IW CRZZ, Warszawa 1978.

P. Rybicki, Struktura społecznego świata, PWN, Warszawa 1979.

St. Rychliński, Wybór pism, PWN, Warszawa 1976.

J. Turowski, Społeczność lokalna, „Studia Socjologiczne” 1977, nr 3.

Wł. Winclawski, Przemiany środowiska wychowawczego wsi peryferyjnej, Ossolineum, Wrocław 1977.

J. Ziółkowski, Socjologia miasta, PWN, Warszawa 1964.