596,597

przeprowadzenia ćwiczenia przez rodziców pod kierunkiem instruktora i wreszcie — samodzielnego prowadzenia ćwiczeń z dzieckiem przez rodziców. W ten sposób rodzice uczą się np. usprawniać niewidome dziecko w poruszaniu się w przestrzeni, rozwijać mowę u dziecka niesłyszącego, usprawniać motorykę dziecka z porażeniem mózgowym. Po opanowaniu metodyki prowadzenia określonych ćwiczeń rodzice nadal są wspierani systematycznymi konsultacjami i pomocą.

8.4. ODDZIAŁYWANIA PSYCHOTERAPEUTYCZNE

Ostatnią z wyróżnionych przez nas form działań wspierających rodziny dzieci niepełnosprawnych są oddziaływania psychoterapeutyczne. Niestety w naszych warunkach ta forma jest stosowana zbyt rzadko. Najogólniej można mówić o dwóch kierunkach oddziaływań terapeutycznych: obejmujących rodziców (a niekiedy również i innych członków rodziny) oraz nastawionych na niepełnosprawne dziecko.

8.4.1. PSYCHOTERAPIA RODZICÓW

Celem psychoterapii rodziców jest zarówno rozwijanie ich interakcji z dzieckiem, jak i pomoc w pokonywaniu kryzysów emocjonalnych i konfliktów, prawidłowym zorganizowaniu życia rodzinnego oraz odreagowaniu napięć emocjonalnych.

Jak wykazują doświadczenia kliniczne, aktywny udział rodziców w procesie rehabilitacji jest ściśle uzależniony od tego, na ile są oni związani uczuciowo z dzieckiem (K. Victorius 1972). Więź emocjonalna między rodzicami a dzieckiem jest podstawowym warunkiem zaspokojenia u niego potrzeby kontaktu emocjonalnego i potrzeby bezpieczeństwa. Dopiero wówczas, gdy te potrzeby są zaspokojone, dziecko może przejawiać różnorodną aktywność i opanowywać nowe sprawności i umiejętności. A zatem oddziaływania terapeutyczne powinny zapobiegać kształtowaniu się nieprawidłowych postaw rodzicielskich, wtórnie zaburzających rozwój niepełnosprawnego dziecka.

Należy zauważyć, że trudno jest kształtować u rodziców postawę akceptacji wobec dziecka i jego niesprawności bez jednoczesnego pomagania im w przezwyciężaniu licznych problemów emocjonalnych.¹ Pomoc psychoterapeutyczna jest bardzo potrzebna lezpośrednio po uzyskaniu przez rodziców wiadomości o niepełnosprawności ich dziecka, a więc w okresie, kiedy występuje u nich szczególnie silne zachwianie równowagi emocjonalnej . Najprostszą formą pomocy są tzw. rozmowy terapeutyczne (K. Victorius 1972, J. Ślenzak 1979). Mo;ą być one elementem tzw. wczesnego postępowania podtrzymującego, mającego na celu poprawę stanu emocjonalnego rodziców po stwierdzeniu niepełnosprawności u dziecka. Mogą być także prowadzone w okresie łryzysów emocjonalnych przeżywanych przez rodziców — np. przed oddaniem dziecka na operację lub przekazaniem go do zamkniętej placówki rehabilitacyjnej, gdy nie ma żadnych postępów w rehabilitacji dziecka lub gdy sprawia ono poważne problemy wychowawcze. Rozmowy mają charakter działań doraźnych, a ich głównym celem jest pomoc w przezwyciężeniu problemów zgłoszonych przez rodziców. Bardzo często kontakt z psychologiem kończy się po kilku spotkaniach. Bywa jednak i tak, że spotyka się on z rodzicami systematycznie przez dłuższy okres. Szczególnie cenne są spotkania terapeutyczne z całą rodziną w domu. Takie naturalne warunki, w których członkowie rodziny czują się swobodnie i bezpiecznie, umożliwiają otwartą komunikację i ujawnienie nawzajem żywionych do siebie uczuć (S. Michałowski 1985).

Bardzo ważną funkcję terapeutyczną pełnią spotkania rodziców wychowujących dzieci niepełnosprawne Spotkania takie odbywają się np. w trakcie trwania turnusów rehabilitacyjnych. Mogą one być również organizowane przez stowarzyszenia rodziców i odbywać się systematycznie (np. co dwa tygodnie) w świetlicy stowarzyszenia lub w prywatnych mieszkaniach.

Zazwyczaj rodzice, wychowujący niepełnosprawne dzieci, czują się bardzo osamotnieni i wyizolowani ze środowiska, w którym żyją. Wiadomo na przykład, że prawie każda matka potrafi mówić na temat swego dziecka tak długo, jak tylko słuchacze (zazwyczaj inne matki) wykazują zainteresowanie. Natomiast gdy rozwój dziecka nie jest prawidłowy, wówczas trudno uczynić z tego przedmiot towarzyskiej rozmowy (por.

597

1

Szczegółową analizą problemów emocjonalnych rodziców po uzyskaniu informacji o niepełnosprawności dziecka zawarliśmy w rozdziale pt. „Sytuacja rodzin dzieci niepełnosprawnych”. Bardzo szczegółową analizę uczuć przeżywanych przez rodziców dzieci upośledzonych wraz z charakterystyką ich psychologicznego podłoża i następstw przedstawiła M. Kościelska (1995, s. 41-96).