5

Historio literatury

Mit odnawia się, bo może być wciąż na nowo wypowiadany [...]. Do mitu wszelkiego - jak wiemy - słowo „ostatni" się nie stosuje. Mitologiczne powieści idące przez wieki są zawsze nieskończone...

Michał Głowiński, Mity przebrane: Dionizos, Narcyz, Prometeusz, Marchołt, labirynt, 1990

•

Powędrujmy w dalszą jeszcze przeszłość, bo w samą genezę człowieka, czyli - dla nas

-    genezę wszystkiego. Jak to rozumiem? Po grecku. Nad greckim morzem i na samym morzu zrodziła się przed tysiącleciami cywilizacja, którą z łacińska zwiemy „humanistyczną", a po grecku należałoby ją nazwać - może „an-tropocentryczną"? Jej zasadę sformułował w V wieku przed Chr. Protagoras w słynnym aforyzmie [...] „Człowiek jest wszystkich rzeczy miarą". W tym humanizmie jest nie tylko duma, lecz także (a myślę, że bardziej niż duma) gorycz. Oto kondycja, w jakiej istnieję - nie wiem, dlaczego w takiej właśnie, a nie innej: w tej ludzkiej kondycji, z tymi nogami, rękami, z tą głową,

z tymi oczami, uszami, ustami

-    takimi, a nie innymi. Dziwność kształtu ludzkiego. Dziwność ludzkiego istnienia. Grecy wiele o tym medytowali.

Zygmunt Kubiak, Mitologia Greków

i Rzymian, 1997

Mityczni bogowie Zeus i Hera

Orfeusz po raz ostatni żegna Eurydykę w chwili, gdy Hermes zabiera jq do podziemia (rycina)

Opowieść mityczna nie jest gatunkiem literackim, jednak od wieków stanowi niewyczerpane źródło literackich - oraz innych spiracji twórczych. Nowożytna kultura europejska łączy się z antykiem, dokonując ciągłej reinterpretacji mitów, nadając im nowe sensy i na nowo je odczytując. Pierwotnie mity pełniły funkcje:

•    poznawcze

•    światopoglądowe

•    sakralne.

Myślenie mityczne nie dotyczy wyłącznie starożytnej Grecji i Rzymu. Jest ono właściwe każdej społeczności. Oddziałuje na ludzi w sposób irracjonalny, odwołując się do sfery zbiorowych emocji, wierzeń. Powstaje poza historią, poza realnym doświadczę niem, a często nawet wbrew historycznym faktom. Wiele ideologii, które zawładnęły ludzkimi umysłami, posłużyło się mita^ml społecznymi silnie tkwiącymi w zbiorowej świadomości (np- ^l7^1lt o wykorzystywaniu dziecięcej krwi do wyrabiania macy przez Zy dów został użyty przez ideologów faszystowskich).

(1509)

W Grecji narodziła się nowa dyscyplina, której celem było po-

, j

: I i

szukiwanie odpowiedzi na fundamentalne pytania nurtujące dzi już od czasów przedpiśmiennych opowieści mitycznych - była to filozofia. Cennym spadkiem po antyku jest idea humanizmu, do której szczególnie nawiązała później epoka renesansu. Wyrażają ją słowa rzymskiego komediopisarza Teren-cjusza: Homo sum, humani nihil a me alienum puto - „Człowiekiem jestem i nic, co ludzkie, nie jest mi obce". W niej zawiera się również idea tolerancji. U starożytnych filozofów znajdziemy wzorce etyczne składające się na ideał moralny człowieka wyrażony pojęciem „cnoty" (łac. virtus). Znajdą się tam takie cechy charakteru, które łączą ideał tężyzny fizycznej i duchowej: dzielność, szlachetność, męstwo, duma, mądrość, panowanie nad sobą. Wzorcom tym towarzyszą stworzone przez starożytnych kanony piękna zwane klasycznymi - obecne do dziś w sztuce i literaturze europejskiej. Zasady tworzenia dzieła literackiego sformułował Arystoteles w dziele zatytułowanym Poety-ka. Opisał w niej kategorię estetyczną mimesis, wedle której świat przedstawiony w dziele literackim powinien być odzwierciedleniem świata zewnętrznego. Drugą fundamentalną zasadą tworzenia była arystotelesowska zasada decorum, idea stosow-ⁿ°sci stylu wobec treści utworu. Odpowiednikiem w literaturze ^ymskiej takiego zbioru norm estetycznych był List do Pizonów

htoracego.

^ wyrazem kultu połączenia piękna ciała i duszy były igrzy-° o impijskie, organizowane w Grecji od 776 roku p.n.e. Rozmywano je co cztery lata, a na czas igrzysk wstrzymywano wszelki® działania wojenne.

wad'''..^S*^worzy^ wzór ustroju demokratycznego i pierwsi wpro-_t ²¹ i go w życie - demokracja ateńska trwała z przerwami _nor^^0C2c!^tk°w VI do połowy IV wieku p.n.e. Natomiast Rzymia-ao ^Zaw<^^zięczomy prawo, które stanowi podstawę nowożytne-

ustawodawstwa.

Wergiliusz

Horacy

UTCTODT B T TTFP ATTTPY