5

Część pierwsza

oraz stabilność i zaczyna się różnicować, a nawet polaryzować, na przeciwstawne kompleksy kulturowe. W dalszych rozważaniach powiemy przede wszystkim o pojawiającej się nagle, gwałtownie i nieoczekiwanie, dwoistości, rozszczepieniu, ambiwalencji, zderzeniu kultur, które to czynniki obejmują tak fundamentalne obszary, kultury, jak podstawowe wartości, naczelne przekonania czy wspólne normy, i 7

Potencjalnie traumatyczne sytuacje i zdarzenia

' Jraumatogenna sytuacja czy zdarzenie to stan napięcia^związany ze specyficznymi formami zmiany społecznej. Naszym zdaniem zmiana społeczna jest trau-matogenna. gdy ma cztery następujące cechy: po pierwsze, odznacza się szczególnymi parametrami czasowymi - jest nagła i szybka; po drugie, posiada określoną treść i zakres - jest radykalna, głęboka, wszechstronna i dotyka samej istoty życia społecznego: po trzecie, ma określone pochodzenie -postrzegana jest jako narzucona, zewnątrżpoćhodna. jako coś, co dzieje się bez naszego udziału (coś co nam się ..przydarza", „staje na naszej drodze"); po-czwarte, trafia na określony s_tan_umysłu - jawi nam się jako coś nieoczekiwanego, nieprzewidzianego, zaskakującego; szokującego, odrażającego, i

Spróbujmy ułożyć na chybił trafił niezobowiązującą jistę_.zmian społecznych o różnej wielkośćTi^-znaczeniu, odpowiadających powyższej charakterystyce, a więc

prawdopodobnie zawierających bądź wywołujących traumatogenne zdarzenia i sytuacje:

. -—rewolucja (zwycięska lub przegrana), zamach stanu, zamieszki uliczne:

-    załamanie się rynku, krach na giełdzie;

-    radykalna reforma gospodarcza (np. nacjonalizacja przemysłu, prywatyzacja);

-    okupacja przez obce państwo, podbój kolonialny;

-    przymusowa migracja lub deportacja;

-    ludobójstwo, eksterminacja, masowy mord;

-    akty terroryzmu lub przemocy:

-    reformacja religijna, proklamacja nowej doktryny religijnej;

-    zamach na prezydenta, dymisja wysokiego urzędnika państwowego;

-    ujawnienie korupcji lub innego skandalu na szczeblu rządowym;

-    otu-arcie tajnych archiwów i ujawnienie prawdy o przeszłości;

-    rewizjonistyczna interpretacja bohaterskiej tradycji narodowej;

-    upadek imperium, przegrana wojna.

Traumatogenne zdarzenia i sytuacje zaburzają dotychczasowa, rutynowe sposoby postępowania i-nawyki myślowe, często drastycznie, zmieniają światopoglądy oraz wzorce postępowania imyślenia. Oczywiście przedstawiliśmy jedynie kilka przykładów⁷"sytuacji i zdarzeń traumatycznych (czyli efektów' zmian społecznych wyzwalających traumatyczne sekwencje). Niektóre z nich bardziej przystają do ogólnej definicji, inne w mniejszym stopniu. Chodzi po prostu o przekazanie podstawowej intuicji ukrytej w pojęciu traumy społecznej. Dla

23