5 (1235)

znacznym komplikacjom, o czym mowa jest w niektórych rozdziałach tej pracy (por. Cieślak, Klonowicz; Kaniasty, Norris; Łuszczyńska; Wrześniewski, Włodarczyk).

Wsparcie społeczne w ujęciu funkcjonalnym

Zdecydowana większość autorów definiuje wsparcie społeczne funkcjonalnie (House 1981; Kaniasty, Norris 1997; Payne, Jones 1987; Sęk 1986, 1991, 1993).

Wsparcie społeczne można określić jako: rodzaj interakcji społecznej, która zostaje podjęta przez jednego lub obu uczestników w sytuacji problemowej, trudnej, stresowej lub krytycznej;

-    w toku tej interakcji dochodzi do przekazywania lub wymiany emocji, informacji, instrumentów działania i dóbr materialnych;

-    wymiana ta może być jednostronna lub dwustronna, a kierunek „dawca-biorca” może być stały lub zmienny;

-    w dynamicznym układzie interakcji można wyróżnić osobę wspierającą, poszukującą, odbierającą, lub otrzymującą wsparcie;

-    dla skuteczności tej wymiany społecznej istotna jest odpowiedniość między rodzajem i wielkością udzielanego wsparcia i potrzebami odbiorcy;

-    celem interakcji wspierającej jest ogólne podtrzymanie, zmniejszenie stresu, opanowanie kryzysu przez towarzyszenie, tworzenie poczucia przynależności, bezpieczeństwa i nadziei oraz zbliżenie do rozwiązania problemu i przezwyciężenia trudności.

Tak rozumiane wsparcie może zachodzić: (1) w diadzie, (2) między jednostką a grupą i (3) pomiędzy grupami. Podstawą takich pomocnych interakcji są najczęściej istniejące kontakty społeczne. Dla sposobu wspierania i jego skuteczności istotne jest czy są to kontakty w ramach naturalnej grupy odniesienia, czy też wsparcie jest podejmowane przez grupy formalne, profesjonalne i w sposób zinstytucjonalizowany.

Pmcesy psychiczne zachodzące w interakcji wspaitia. W zależności od tego, co jest w toku interakcji wspierającej treścią wymiany społecznej, można wyodrębnić różne treściowo rodzaje wsparcia. Zdania co do wyodrębniania rodzajów lub typów wsparcia są wprawdzie podzielone (por. Cieślak 1998; House 1981; Pommersbach 1984; Sarason, Levine, Basham i in. 1983; Schwarzer, Leppin 1988; Sęk 2001), najczęściej jednak wyróżnia się i poddaje badaniom następujące rodzaje wsparcia:

Wsparcie emocjonalne, które polega na przekazywaniu w toku interakcji emocji podtrzymujących, uspokajających, odzwierciedlających troskę, pozytywne ustosunkowania do osoby wspieranej. Zachowania wspierające mają też na celu stworzenie poczucia przynależności, opieki i podwyższenie samooceny. Osoby cierpiące i przeżywające kryzys mogą dzięki interakcji wsparcia uwolnić się także od własnych napięć i negatywnych uczuć, mogą wyrazić swoje obawy, swój smutek. Poprawia to nie tylko samoocenę, ale wpływa też na samopoczucie. Trafne zachowanie osoby wspierającej wyzwala także w ludziach poczucie nadziei. Ten rodzaj wsparcia występuje najpowszechniej i nawet jeżeli nie jest ono konieczne do rozwiązania trudności, jest oczekiwane.

^v Wsparcie informacyjne (niekiedy nazywa się je też poznawczym) to wymiana w toku interakcji takich informacji, które sprzyjają lepszemu zrozumieniu sytuacji, położenia życiowego i problemu. Chodzi tu także o dostarczanie informacji zwrotnych o skuteczności podejmowania przez osobę wspieraną różnych działań zaradczych. Wsparcie informacyjne (poznawcze) to także dzielenie się własnym doświadczeniem przez osoby przeżywające podobne trudności, co dotyczy w szczególności interakcji w grupach samopomocy. Wsparcie takie odpowiada także na potrzebę zrozumienia sensu stresowych wydarzeń i ich przyczyn oraz atrybucji sprawstwa.

-v Wsparcie instrumentalne to rodzaj instruktażu polegającego na przekazywaniu informacji o konkretnych sposobach postępowania; może to być także forma modelowania skutecznych zachowań zaradczych. Pomoc ta może przyjąć formę wymiany instrumentów (sposobów) postępowania, zdobywania informacji i dóbr materialnych.

Wsparcie rzeczowe (materialne) to świadczona pomoc materialna, rzeczowa i finansowa, ale także bezpośrednie fizyczne działanie na rzecz osób potrzebujących: przekazywanie środków do życia, dożywianie, udostępnianie schronienia, mieszkania, zaopatrzenie w lekarstwa itp. Pomoc ta wiąże się z działalnością charytatywną i dobrze przebiega w społecznościach altruistycznych, dbających w szczególny sposób o godność odbiorców tych akcji pomocnych. Ten typ wsparcia, podobnie jak wsparcie informacyjne, jest najbardziej oczekiwany i potrzebny w sytuacjach katastrof.

Oprócz wymienionych powyżej głównych rodzajów wsparcia społecznego wyodrębnia się też dla niektórych krytycznych sytuacji wsparcie duchowe. Dotyczy ono zwłaszcza opieki hospicyjnej, w której pomoc -wobec cierpienia i bólu duchowego związanego z sensem życia i śmierci

19