5 (1846)

jest bowiem z natury swojej aktem społecznym. Na różnych szczeblach historycznego rozwoju społeczeństwa podział przybiera różne formy. Jedną z takich form, szczególnie ważną w historii społecznej, jest wymiana produktów. Nie jest to jednak jedyna forma podziału spotykana w historii ¹.

Praca produkcyjna i nieprodukcyjna (usługi)

Podział produktów jest również działalnością ludzką, która wymaga dokonywania pewnych świadomych i celowych czynności, czyli pracy, np. pracy sprzedawcy w sklepie lub pracy osoby przydzielającej produkty w naturze. Ponadto istnjeją^takie czynności ludzkie, czyli rodzaje pracy, które bezpośrednio zaspokajają potrzeby ludzkie, bez uprzedniego wytworzenia materialnych przedmiotów, czyli dóbr, np. czynności artysty lub nauczyciela. Ani praca związana z podziałem produktów, ani czynności bezpośrednio zaspokajające potrzeby ludzkie nie wytwarzają materialnych przedmiotów, tj. dóbr, czyli produktów. Dlatego określa się je zazwyczaj mianem pracy nieprodukcyjnej w odróżnieniu od pracy produkcyjnej ², która wytwarza przedmioty materialne. Wszelkie czynności związane bezpośrednio lub pośrednio (np. przy podziale produktów) z zaspokojeniem potrzeb ludzkich, ale nie służące bezpośrednio do wytwarzania przedmiotów, nazywamy usługami. Dla uproszczenia będziemy w dalszym ciągu mówili w skrócie o pracy w znaczeniu pracy produkcyjnej, tj. pracy przy produkcji przedmiotów materialnych, oraz o usługach, gdy chodzi o wszelkie inne czynności związane z zaspokojeniem potrzeb ludzkich.

Wykonywanie usług również wymaga materialnych przedmiotów, jak np. lokale i pomoce szkolne, sale kinowe i filmy, narzędzia lekarskie, instrumenty muzyczne itp. Przedmioty takie nazywamy środkami świadczenia usług. Szczególnie ważny rodzaj środków świadczenia usług sta-

19

1

   Fryderyk Engels określił ekonomią polityczną jako nauką „o prawach rządzących pro.dukcją i wymianą materialnych środków utrzymania w społeczeństwie ludzkim”. Zob. F. Engels, Anty-Duhring, Warszawa 1956, s. 163. Odpowiada to całkowicie przyjątemu powyżej przez nas określeniu. Zastąpiliśmy tylko wyraz „wymiana” wyrazem „podział”. Z dalszego tekstu Engelsa wynika, że przeż „wymianą'’ rozumie on po prostu „podział”. Ponieważ jednak na ogół wyraz „wymiana” jest używany w sensie powyższym tylko dla oznaczenia pewnej historycznej formy podziału, używamy w naszym określeniu przedmiotu ekonomii politycznej słowa „podział”. Czytelnik zauważa także, że użyte przez Engelsa wyrażenie „materialne środki utrzymania” zostało zastąpione w naszym określeniu wyrażeniem „materialne środki zaspokojenia potrzeb”. Wyrażenie użyte przez Engelsa może wywołać wrażenie, że chodzi tylko o środki zaspokojenia potrzeb biologicznych, z wyłączeniem środków zaspokojenia innych potrzeb. Tego, rzecz jasna, Engels nie miał na myśli, co wynika z całości jego pracy.

2

   K. Marks, Kapitał, t. I, s. 192.