60

HISTORIA LITERATURY

Przedstawiciele muzyki w romantyzmie

Franciszek Schubert (1797-1828)

Lektury

Fryderyk Chopin (1810-1849) — kompozytor i pianista, współtwórca europejskiego romantyzmu. Autor kompozycji na fortepian: koncertów, sonat, polonezów, mazurków, kujawiaków, etiud, ballad, preludiów, nokturnów i pieśni. Sięgał po motywy ludowe, łącząc je z typowymi dla romantyzmu cechami muzyki. Słynął ze swych muzycznych improwizacji.

Ferenc Liszt (181 1-1886) - kompozytor i pianista węgierski o światowej sławie, zaprzyjaźniony z polskimi romantykami: Fryderykiem Chopinem, Adamem Mickiewiczem, Juliuszem Słowackim, Henrykiem Wieniawskim, Juliuszem Kossakiem. Teść i przyjaciel Ryszarda Wagnera. Dzieła: Symfonia faustowska, Symfonio dantejska, poematy symfoniczne (np. Orfeusz, Prometeusz, Walc Mefista, Hamlet), Rapsodie węgierskie, oratoria (Sa/ve Polonia).

Stanisław Moniuszko (1819-1 872) - kompozytor, autor pieśni, baletów, twórca polskiej opery narodowej. Związany z Wilnem, gdzie pracował jako organista. Od 1858 roku dyrektor opery warszawskiej i wykładowca w Instytucie Muzycznym. Dzieła: Śpiewnik domowy (268 pieśni do słów Mickiewicza, Odyńca, Kraszewskiego), opery (Halka, Straszny dwór, Hrabina), kantaty Widmo.

komJ|

zytor austriacki, prekursor romantyzmu w ^3 zyce. Autor symfonii, sonat, utworów fortepj nowych (walce, fantazje), pieśni. Dzieła- <- u pieśni Podróż zimowa, oratorium Łazarz, fantal zja Wędrowiec.

Robert Schumann (1810-1856) - niemiecki

pianista i kompozytor. Dzieła: cykle miniatur f_0r tepianowych (Les Papillons, Karnawał, Utwory fantastyczne, Sceny dziecięce), trzy sonaty, 25qI pieśni romantycznych, koncerty (fortepianowy ' skrzypcowy, wiolonczelowy), utwory kameralne (Kwintet fortepianowy Es-dur), oratoria (Raj i Pg. ri), uwertura Manfred zainspirowana dramatem George'a Byrona, symfonie (/V symfonia d-moll uznana przez krytyków za najpiękniejszy utwór symfoniczny romantyzmu).

Ryszard Wagner (1813-1883) - niemiecki

kompozytor, twórca wielkich dramatów muzycznych (oper), w których sięgał po wątki z mitologii germańskiej, skandynawskiej i celtyckiej oraz po rycerskie eposy średniowieczne. Bohaterami jego dzieł są zwykle wielcy indywidualiści, samotni i walczący z przeciwnościami losu. | Dzieła: Tristan i Izolda, Parsifal, cykl Pierścień Nibelungów: Złoto Renu, Walkiria, Zygfryd oraz Zmierzch bogów.

Konrod

-• noetycka napisana przez poetę w la-Powibsc P -^₂₇ ^ _frakc;_e zsyłki do Rosji, w Pe-tach 182 _Znaczqce j_est jej motto, zaczerpnięte ^tersbT_Niccoló Machiavellego Książę: „Macie ^Z -1 wiedzieć, ie są dwa sposoby walczenia... ^b°t hvć lisem i lwem". Słowa te sugeruj interimie przesłania powieści: walka podstępem ^P duie moralne wytłumaczenie w sytuacji, gdy □mwadzi do pokonania śmiertelnego wroga Utwór składa się ze wstępu i szesau piesni. Jego akcja toczy się w średniowieczu, w latach 1391-1393, kiedy Wielkim Mistrzem Zakonu był Konrad von Wallenrode (postać historyczna) Osnuta jest na tle autentycznych wydarzeń - wojny księstwa litewskiego z zakonem. Głównym bohaterem powieści jest Litwin Walter Alf, porwany jako dziecko przez Krzyżaków i wychowywany na dworze mistrza. Pod wpływem litewskiego wajdeloty Halbana ocala jednak swą tożsamość norodową i poprzysięga zemstę najeźdźcy.

Po bitwie zakonu z Litwą Alf Walter trafia na kowieński dwór jako jeniec wojenny. Poślubia córkę księcia Kiejstuta Aldonę, lecz w obliczu kolejnych klęsk wofsk litewskich porzuca szczęście rodzinne. Jako Konrad Wallenrod wkrada się w szeregi wroga i zdobywa wśród Krzyżaków taki wielki autorytet, że zostaje obrany wielkim mistrzem. Towarzyszy mu Halban wciąż podsycający jego żądzę zemsty i pustelnica, która kazała się zamurować w wieży nieopodal zamku - ukochana żona Aldona. Nieudolne z założenia prowadzenie wojny przez Wallenroda doprowadza zakon do zguby, ale sam bohater, po odkryciu przez Krzyżaków podstępu, ginie śmiercią samobójczą.

Zgodnie z poetyką gatunku - powieści poetyckiej - losy i tożsamość bohatera ujawniane są stopniowo. Utwór jest pochwałą poezji tyrtejskiej, która służy budzeniu uczuć patriotycznych do ojczyzny i nienawiści do wroga:

Płomień rozgryzie malowane dzieje, skarby mieczowi spustoszą złodzieje, pieśń ujdzie cało.

[...]

Jeszcze w kolebce wasza pieśń zdradziecka Na kształt gadziny obwija pierś dziecka I wlewa w duszę najsroższe trucizny,

Głupią chęć sławy i miłość ojczyzny.

Historyzm utworu jest pozorny, to tak zwany hi-storyzm maski, bowiem przesłanie powieści odnosi się do czasów Mickiewiczowi współczesnych. Konrad Wallenrod to XIX-wieczny spiskowiec, poeta sam nazwał swój utwór „broszurą polityczną".

• do wykorzystania w prezentacjach dotyczących: motywu walki, zdrady, modyfikacji etosu rycerza, roli poezji (tyrtejskiej), tragicznej miłości

Krzysztof Kamil Baczyński, Mazowsze, Historia

Tadeusz Konwicki, Bohiń Barbara Wachowicz, W ojczyźnie serce me zostało ¹ w filmie:

Andrzej Wajda, Pan Tadeusz Tadeusz Konwicki, Lawa

ojczyzny

Kadr z lilmu Pan Tadeusz* reżyserii Andrzeju Wajdy • Czas akcji:

Kilka dni lata 1811 roku (Księgi od I do X), noc i dzień wiosny 1812 roku (Księga XI i XII).

Kontynuacje i nawiązania

• w literaturze:

Eliza Orzeszkowa, Gloria victis Antoni Lange, Logos

Stanisław Wyspiański, Warszawianka, Noc listopadowa

Kazimierz Wierzyński, Maryla, Na grobie

Słowackiego, Sekwana, Szopen

Jan Lechoń, Ostatnia miłość, Norwid

Bibliografia

Krzysztof Biliński, Biblia i historiozofia. Kordian jako synteza wczesnej twórczości Juliusza Słowackiego, 1 998

Maria Janion, Projekt krytyki fantazmatycznej, 1991

Maria Janion, Maria Żmigrodzka, Romantyzm i historia, 1978

Janina Kamionka-Straszakowa, Do ziemi naszej. Podróże romantyków, 1988

Juliusz Kleiner, Słowacki, 1972

Alina Kowalczykowa, Romantyczni szaleńcy, 1977

Literatura polska. Przewodnik encyklopedyczny, t. 1-2, 1984-1985

Jarosław Maciejewski, Kordian. Dramatyczna trylogia, 1961

Słownik literatury polskiej XIX wieku, pod red. Józefa Bachorza i Aliny Kowalczykowej, 2C Alina Witkowska, Ryszard Przybylski, Romantyzm, 1997 Alina Witkowska, Mickiewicz. Słowo i czyn, 1983

Adam Mickiewicz, Pan Tadeusz, czyli ostatni zajazd na Litwie.

Historia szlachecka z roku 1811 i 1812, we dwunastu księgach wierszem

•    Czas powstania utworu:

1832-1834, wydania: Paryż 1834

® Geneza utworu:

~ Sytuacja wygnańca

Rozgoryczenie sporami wewnątrz emigracji ~ ^knota za krajem

hęć ocalenia pamięci o kraju lat dziecinnych marzenie o wyzwoleniu

- ^lp_r⁰Q^P°^{WrOcie do nie}i

Sinienie stworzenia epopei narodowej

*    ^Te"iat utworu: lemat j_esj _

go hj_s( ~ 9^odny z założeniami romantyczne-^w°lk o ^^ry^^rT1d (ukazanie przeszłości, historii dy, kultur° ⁿ°' ^re9'^ona^^zmu (obraz przyro-I Icu Litwy)¹^' ° ^^czoi°^w regionu - w tym wypad-