61 (58)

1

tyki. która jest nie tylko źródłem poznania, ale i kryterium, miernikiem jego prawdziwości oraz 2 - łączność człowieka poznającego z innymi ludźmi prawidłowo odbijającymi rzeczywistość, czyli łączność z klasą pracującą i jej celami rewolucyjnymi, w przeciwnym bowiem wypadku myślenie pozostające w służbie klasy kapitalistycznej ulega deformacji, złudzeniom i mistyfikacji. Tak więc materializm marksistowski ma swą odrębną teorię poznania, która wytycza drogi myślenia, nauce i ni-uczamu. a równocześnie się sama pogłębia'⁶.

b) Dialektyka zaś tworzy w materializmie marksistowskim metodę obiektywnego poznania przyrody bez wszelkich dodatków interpretacyjnych i klasowej mistyfikacji Opiera się ona o cztery prawa; 1^; - prawo wszechzwiązku zjawisk i jedności przyrody głosi, źe cała natura i kosmos, składają się z tych samych pierwiastków chemicznych, w tej samej materii, w związku z czym wszystkie zjawiska jako materialne wiążą się ze sobą i wzajemnie na siebie wpływają. Stąd badając zjawiska wychowania, trzeba brać pod uwagę wpływ kultury, ustroju społecznego, gospodarki, ich powiązania i oddziaływani na psychikę wychowywanego człowieka; 2 - prawo mchu i zmua stwierdza, ze wszystkie zjawiska są w ciągłym, różnoposuiciow ym rażą i podlegają zmianom Wszytko więc przechodzi z jednych (Unos w drugie, przez to ulega rozwojowi łab rozkładowi i śmierci Tak ted. w wychowaniu i kulturze ruchy postępów przyczyniają **ę do nawijania i doskonalenia, mmmmmi ruchy wsteczne, komerwatywar stanowią warunek upadku i zacofana. Wszystkie zjawiska, a więc i wychowawcze, należy z ponkla widzenia metodologu diakktyoMj rozpatrywać w mchu i oceniać /many re wągłędu aa postęp tpołtoof w kierunku demokratyzacji (np- oświaty) lub uwswcowciuc T - prawe przechodzenia ilości w    w sposób skokowy wyjatmz dokładaaj

proces rozwoju, który od drobnych ziMiu ilościowych (jak Kopmase podgrzewanie wody), w sposób nagły. skokowo zanemaosój chartem w zjawiska nowej jakości (wrzenie wody przy 100 Cj Tak samo puc drobne zmiany ilościowe pod wpływem nauczania wiadomość* * wy* chowania nawyków w świadomości ludzkiej wytwarza się nowa jawne, która wyraża mc w światopoglądzie naukowym jednostki i anorowmo

'* W Krijltiii, O ttitcmnui autmi * pj rutha, WMW** ^

.    %c*j m a cf (> f gjt y ®0'*'•

C łC k O w s i i. O (eiftii foTAfW i    Wifui*4 »“<*. '

04 arazma do poznania nauka* eto (U. Z I Wantowa IW

pr/y tym nic chodzi o stopniowe zmiany ewolucyjne o charakterze ilościowym, lecz o nowe jakości tworzące się skokowo, czyli rewolucyjnie. 4 prawo jedności i walki przeciwieństw wreszcie tłumaczy proces rozwoju tym, ze tkwiące u podstaw każdego zjawiska przeciwieństwa zwalczają się, tworząc motor rozwoju, przebiegającego przez tezę, antytezę, syntezę i odnawiającego się dalej na coraz wyższym pozio-_mic'' W dziedzinie wychowania decydujące znaczenie ma według marksizmu walka klasowa, która doprowadza do uwydatnienia sprzeczności antagonistyc/nych. tkwiących w wychowaniu, np. między indywidualnością i społecznością, między umysłem a wolą, wolnością a przymusem, a dopiero przez postęp sprowadza je do jedności i syntezy w postaci wszechstronnego rozwoju jednostki wychowywanej w łączności kolektywnej z całym postępowym społeczeństwem, budującym ustrój bczklasowy. Rozwój dialektyczny i walka sprzeczności odbywa się zawsze w konkretnej przestrzeni i w czasie, czyli podlega procesowi historycznemu, którego teorię wypracowała trzecia część materializmu marksistowskiego

c) Materializm historyczny stanowi teorię rozwoju społeczeństwa judzkiego, zbudowaną na podstawie materializmu filozoficznego i diałe-ktyki. Zasada podstawowa materializmu historycznego głosi, ze „byt społeczny określa świadomość", czyli treści świadomości, nazywane tu ..nadbudową ideologiczną", zależne są od bytu społecznego, tzn. sytuacji społeczno-ekonomicznej jednostek, jak tez całej klasy, co • tcmunołgii ściślejszej nazywa się „bazą ekonomiczną" Bazę ekonomiczną tworzy każdorazowy sposób produkcji dóbr materialnych, który zależy od: a) sil wytwórczych, jakie stanowią narzędzia i ludzie posługujący się nimi oraz b) stosunków produkcji, czyli stosunków własnościowych, które określają, do kogo będą należały wytwory produkcji - do właścicieli narzędzi, czy też do ludzi pracujących tymi narzędziami.

Najbardziej zmiennym elementem w materializmie historycznym są narzędzia wytwórcze, jako to wynalazki maszyn, materiałów i źródeł energii, które z kolei powodują zmiany w stosunkach społecznych własności. Tak np. wprowadzenie koła wodnego zamiast żarn ob-

Por J J- Aleksandro* (red,), Materializm dialektyczny (tf. z roi 1. Wmmm I9W, M C o ra To r 1 h. Materializm dialektyczny (l). z ang.). I I Warszawa I ‘W: 1 l a d <i t /. Materializm dialektyczny Warszawa W69

133