65

Pozwalają generować i ukierunkowywać emocje społeczne⁴⁹, ty erze mediów masowych to głównie one są sceną, na której owe zachowania rytualne mają miejsce. Dzięki udramatyzowanej for. mie przedstawiania obrzędów, ceremonii i rytuałów, czynią je bardziej spektakularnymi i łatwiejszymi do zapamiętania, co zdecydowanie wpływa na możliwości wypełniania ich podstawowych funkcji społecznych. Te ostatnie zaś mogą dotyczyć tak zbiorowości z szerokiego otoczenia społecznego, jak i członków własnej grupy. Spektakl polityczny, który w jakiejś mierze zostaje społeczeństwu narzucony, ma umożliwiać jego kontrolę i socjotechniczne pro-gramowanie. J. Duvignaud, opistyąc społeczne inscenizacje dramatyczne średniowiecza, zwrócił uwagę na wszechobecność steatra-lizowanych form działania⁵⁰. Umożliwiąją one ukonstytuowanie się społecznego ładu. Wszystko musi być przedstawione, zagrane w konwencji sztuki. Etykieta, rozmaite sposoby postępowania, sceniczny układ ról, różnorakie kostiumy, sieć znaków i symboli pozwaląją zorganizować scenę społecznego działania oraz umożliwiąją kontrolę zachowań. Socjotechniczne aspekty gry politycznej stąją się użyteczne także z punktu widzenia wykonywania władzy przez konkretne podmioty. Kulty, rytuały, ceremoniały, liturgia i oficjalne święta, to podstawy mechanizmów sprawowania władzy. W Trzeciej Rzeszy tworzono faszystowską tradycję poprzez przyjęcie nowego kalendarza świąt. 30 stycznia stał się Dniem Przejęcia Władzy, 24 lutego - rocznicą założenia NSDAP, w marcu Narodowy Dzień Żałoby, 20 kwietnia urodziny Hitlera itd.⁵¹ Jednak nąjdaląj sięgającą zmianą temporalnego układu odniesienia działań ludzkich była reforma kalendarza wprowadzona przez władze Republiki Francuskiej w 1793 roku. Celem wprowadzenia dziesięciodniowego tygodnia, dziesiętnego systemu czasu, nowego cyklu rocznego (nowy rok rozpoczynał się 22 września), nowego nazewnictwa dni i miesięcy itd. było dążenie do sekularyzacji

Szerząj: T. Bodło, Stabilność i zmienność zachowań politycznych, „Studia Nauk Politycznych” nr 6-6 z 1987, s. 99.

⁸⁰    Za: S. Fili powici, Mit i spektakl władzy, Wanzawa 1988, s. 224-226.

⁸¹    Szerzej: R. Grunberger, Historia społeczna Trzecią Rzeszy, Warszawa 1987, a. 117-140.

żyda. Niezależnie od symbolicznego znaczenia, jakie wiązało się i odrzuceniem niedzieli, wprowadzenie dziesięciodniowego rytmu żyda ograniczało możliwości uczęszczania do kościoła, utrudniąjąc zarówno na poziomie pamięci, jak i praktyki nadążanie za tradycyjnym siedmiodniowym cyklem⁵². W latach 1929-1940 podobne próby podejmował Stalin, usiłując wprowadzić pięciodniowy tydzień. Z racjonalnego punktu widzenia sprawowanie władzy jest zatem inscenizacją zasadniczych koncepcji rozwoju społeczeństwa. Im bardziej odbiegają one od dotychczas przyjętych, a więc im bardziej mąją na celu przebudowę społeczeństwa, tym więcej wymagają zabiegów o charakterze liturgicznym.

Wreszde, symbole w swej formie materialnej (pomniki, emblematy itp.), z jednej strony stanowią element rozpoznawczy (identyfikacyjny), z drugiej natomiast są fetyszem, który można czdć bądź nienawidzić. Takim elementem była niewątpliwie swastyka, która swoją symboliką wykraczała poza tradycyjne odniesienia narodowych znaków.

Sfera oddziaływań politycznych jest naładowana symboliką, która, jak już wskazywałem, w procesie poznania łączy pierwiastek racjonalny z emocjonalnym. Racjonalny ma jednak do odegrania rolę przede wszystkim w kulturowym rozkodowaniu znaczenia symbolu. Większy wpływ na nasze postawy mają emocje, które kojarzą rozkodowany symbol z uznawaną hierarchią wartości. Symbole, będąc irracjonalne substancjalnie, mogą być jednocześnie racjonalne relacyjnie ze względu na funkcje, jakie pełnią wobec społeczeństwa, tzn. integrując grupy i zbiorowości społeczne oraz identyfikując charakterystyczne dla nich wartości⁵³. Ze zjawiskiem takim spotykamy się w przypadku symboli narodowych. Z punktu widzenia racjonalności substancjalnej flaga państwowa jest jedy-

^M Szerzej: M. Marody, Technologie intelektu, Warszawa 1987, s. 255-256.

^M K Mannheim, analizując świadomość społeczną wyodrębnił dwa typy racjonalności: ^racjonalność substancjalną* (rozumna czynność myślowa) i „racjonalność relacyjną” (efektywną w społecznych interakcjach). Popędy, pragnienia czy uczucia są substancjalnie irracjonalne, lecz mogą być racjonalne relacyjnie. K. Mannheim, Człowiek i społeczeństwo w dobie przebudowy, Warszawa 1974, a.76.