65

m_

3. ODŻYWIANIE SIĘ ORGANIZMÓW

Anoreksja (jadłowstręt) - choroba o podłożu psychicznym. Najczęściej cierpią na nią ludzie młodzi (między 1 2 a 30 rokiem życia). W początkowej fazie chory, mimo braku nadwagi, świadomie znacznie ogranicza spożycie pokarmów. Spadkowi masy ciała towarzyszy lęk przed ponownym utyciem - by temu zapobiec, chory stosuje np. środki przeczyszczające i moczopędne. Efektem jest całkowita utrata apetytu.

W wyniku głodowania następują między innymi zmiany skórne, zaburzenia pracy układu krążenia, zanik miesiączkowania, osteoporoza, zaburzenia pracy nerek i układu pokarmowego oraz stany rozdrażnienia lub apatii, bezsenność, depresja. Anorektyk zaprzecza istnieniu choroby i nie podejmuje leczenia. Nieleczona choroba może doprowadzić do śmierci. Najczęstszymi przyczynami śmierci są somatyczne zaburzenia układu sercowo-naczyniowego, infekcje oraz samobójstwa. Anore-ktycy wymagają leczenia.

Bulimia (tzw. wilczy głód) - zaburzenia łaknienia o podłożu psychicznym. Osoby chore na bulimię cierpią na okresowe napady objadania się z utratą kontroli nad ilością spożywanych pokarmów. Jednocześnie obsesyjnie bojąc się przyrostu masy, próbują rygorystycznie przestrzegać diety, stosują środki przeczyszczające, leki hamujące apetyt, a po objedzeniu się natychmiast prowokują wymioty. Po pewnym czasie u chorych dochodzi m.in. do uszkodzenia szkliwa zębów, stanu zapalnego dziąseł, odwodnienia i niedoboru składników pokarmowych (zwłaszcza potasu), pojawiają się kurcze mięśni, zaburzenia rytmu serca, osłabienie, omdlenia, postępujące uszkodzenie nerek, u kobiet zaburzenia miesiączkowania. Chorzy na bulimię wymagają leczenia.

Składniki egzogenne pokarmów to te, których organ.;-, wieka nie potrafi syntetyzować (aminokwasy egzogenne, ■-egzogenne nienasycone kwasy tłuszczowe). Składniki endc^_ ne mogą być wytwarzane przez organizm człowieka.

Aminokwasy

egzogenne

Fenyloalanina

Izoleucyna

Leucyna

Lizyna

Metionina

Treonina

Tryptofan

Wolina

Arginina*

Aminokwasy

endogenne

Nienasycone

tłuszczowe

alanina

glicyna

kwas asparaginowy

kwas glutaminowy

hydroksyprolina

prolina

seryna

cysteina*

cystyna**

linolowy

linolenaw

arachiderc ■

'aminokwasy prco.-. -ne przez ustrój eto- -ale w ilośaach recc tecznych

"aminokwasy : ■ ne przez organie- ; wieka z innych ar-kwasów

Histydyna*

tyrozyna**

Dieta Dieta - specjalny system odżywiania z ustaleniem jakośd pokarmów, dostosowany do potrzeb i stanu zdrowia oracr :~ Dieta pełnowartościowa zawiera wszystkie składniki pokc—: zapewniające prawidłowy rozwój i funkcjonowanie organi:-Wybrane rodzaje diet (stosowanie wymaga fachowej konsultacji)
Dieta	Charakterystyka
Zrównoważona	Uwzględnia wszystkie konieczne -pokarmowe z zachowaniem właśc • proporcji ilościowych między nimi
Śródziemnomorska	Odznacza się dużym spożyciem wara* owoców, roślin strączkowych, oliwy : ców morza oraz małym spożyciem nafc *u . drobiu i tzw. mięsa czerwonego. W crc: posiłków pije się wino.
Wegetariańska -    weganizm -    laktowegetarianizm -    owolaktowegetaria-nizm -    semiwegetarianizm	Sposób żywienia oparty wyłącznie nc mie roślinnym (wegetarianizm cbsoi-’" Sposób żywienia włączający do d;e~ cc pokarmów roślinnych mleko i jego pmń" Sposób żywienia uzupełniający pce '■ — • dzenia roślinnego o jaja i produkty mec Sposób żywienia dopuszczający me ilości drobiu, ryb i nabiału.
Ubogoenergetyczna (niskokaloryczna)	Pokarmy mają małą wartość ene -• ^ ną, a dużą objętość. Stosowe wszystkich rodzajach otyłości.
Bezglutenowa	Polega na zastąpieniu wszystkie nych produktów zbożowych (z ż> - , mienia, pszenicy i owsal P^f°^a' ,-n z mąki kukurydzianej, mezawe -glutenu. Stosowana w celiakii- .

Cholesterol - endogenny związek z grupy steroli należący do sterydów, charakterystyczny dla zwieją' We krwi występują pęcherzyki lipoproteinowe HDL, LDL i chylomikrony odpowiadające za trans-:: • '-szczów. Pęcherzyki o wysokiej gęstości HDL (ang. high density iipoprotein) składają się „ połowie z białek, a w połowie z triglicerydów i cholesterolu. Pęcherzyki o małej gęstości LDL (ang. density Iipoprotein) zbudowane są w 90% z triglicerydów i cholesterolu. Lipoproteidy LDL odkła-: cząsteczki cholesterolu we włóknach mięśni ścian tętnic, co prowadzi do powstania blaszki • aidżycowej, dlatego LDL nazywany jest „złym cholesterolem". HDL transportuje cholesterol do róż--vc^u komórek ciała, tam gdzie jest potrzebny, oraz działa na zasadzie „wymiatacza", transportując _C_; ‘<anek do wątroby, gdzie przetwarzany jest na kwasy żółciowe. Cholesterol jest integralną czę-ioą ołon komórkowych, wchodzi w skład osłonek mielinowych włókien nerwowych, jest materiałem wyjściowym do syntezy hormonów sterydowych, witaminy D i kwasów żółciowych, z-pwcłowy poziom cholesterolu we krwi nie powinien przekraczać 200 mg w 100 ml osocza 5.2 mmol/l): LDL - 0,2-3,4 mmol/l, HDL - 1,0-3,0 mmol/l. Poziom cholesterolu można obniżyć, ejszając ilość tłuszczów zwierzęcych w pożywieniu, zastępując tłuszcze nasycone nienasyconymi, zwiększając ilość spożywanych warzyw i owoców oraz aktywność ruchową.

TYŻYWTANTE GTE ORGANIZMÓW

Wartość energetyczna składników pokarmowych
Składnik	Ilość energii uzyskiwana z 1 grama
pokarmowy	wyrażona w kcal	wyrażona w kJ
Białka	4,1	17,1
Węglowodany	4,1	17,1
Tłuszcze	9,3	38,9
1 kaloria (cal) to ilość ciepła niezbędna do ogrzania 1 g wody o 1°C
1 kcal = 4,184 kj

* Witaminy Witaminy - związki organiczne o budowie prostej, lecz zróżnicowanej chemicznie, konieczne do crawidłowego funkcjonowania organizmu. Nazwę wprowadził Kazimierz Funk (łac. vita - życie; amina - związek organiczny zawierający zasadową grupę aminową -NH2). Witaminy rozpuszczalne w tłuszczach
Witaminy	Rola i źródła	Skutki niedoboru
Witamina A jretinol) ;2 mg)	Jedną z funkcji biochemicznych jest współtworzenie rodopsyny - substancji niezbędnej do utrzymania pobudliwości komórek zmysłowych siatkówki oka. Organizm człowieka potrafi produkować witaminę A z karote-noidów. Podstawowe źródła; wątroba, jaja, masło, mleko, tran, niektóre warzywa i jarzyny zawierające karotenoidy (w tym marchew i pomidory).	-    ślepota zmierzchowa (kurza ślepota) -    zanikanie nabłonków i łuszczenie się skóry -    nadmiar jest szkodliwy, prowadzi do zmian zabarwienia skóry, wypadania włosów
Witamina D '^cłcyferol) 0.02 mg)	Wpływa na gospodarkę wapniową (wzmaga wchłanianie wapnia w jelitach). Jest niezbędna do normalnego wzrostu kośćca. Podstawowe źródła: wątroba, mleko pełne, jaja, drożdże, masło, tran.	- u dzieci krzywica (deformacje kości)
'amina E kskoferol) :70 mg)	Jej podstawową funkcją jest prawdopodobnie hamowanie utleniania lipidów ustrojowych (głównie z błon komórkowych) i witaminy A. Podstawowe źródła: oleje roślinne (sojowy, słonecznikowy), orzechy, kiełki pszenicy, wątroba, jaja, ryby.	-    osłabienie mięśni -    obniżenie płodności
sthman) Hmg)	Ważna w krzepnięciu krwi (w komórkach wątroby niezbędna do wytwarzania protrombiny - białkowego czynnika uczestniczącego w krzepnięciu krwi). Zwykle zapotrzebowanie pokrywane jest przez produkcję bakterii tworzących tzw. florę jelitową.	-    wydłużanie czasu krzepnięcia krwi -    podatność na krwotoki