63

3. ODŻYWIANIE SIĘ ORGANIZMÓW

Porównanie przewodu pokarmowego mięsożercy i roślinożercy

UKŁAD POKARMOWY PSA (mięsożercy)    UKŁAD POKARMOWY OWCY (roślinożercy;

jelito grube

jelito ślepe

jelito cienkie

Pokarm roślinny w porównaniu ze zwierzęcym jest trudniejszy do trawienia, zawiera więcej wielocukrów, a mniej białek.

Zwierzęta nie wytwarzają celulozy, enzymu katalizującego rozkład celulozowej ściany komórkowej. Pojemność układu pokarmowego roślinożerców jest większa, jelita są dłuższe, a żołądki mają bardziej złoże-; : wę (żołądki wielokomorowe). Wyraźnie dłuższe jelito ślepe, np. królika czy hipopotama, jest -scem bytowania licznych symbiotycznych mikroorganizmów trawiących celulozę. Rośli--:;-:, i drapieżcy mają uzębienie przystosowane do pobierania różnego rodzaju pokarmu (por. n

żołądek

wielokom

Trawienie u przeżuwaczy

Wybrane przykłady uzębienia ssaków'

Przykład organizmu	Rodzaj pokarmu	Charakterystń: uzębienia
Bóbr 1013 1013	łyko drzew liściastych i rośliny wodne	górna i dclrc ::: dłutowatych petes rośnie przez cc^1e ^1 cie, służy do cccr : nia kęsów twaraeęz pokarmu rośiir-;;-brak kłów
Owca 0033 3133	trawy, rośliny zielne	w szczęce g>-^r" brak siekaczy - ■-trzonowce matę -że powierzchn -ce; przy wydojeniu trawy patr::-wargi i język
Lis 3142 3143	poluje na drobne zwierzęta, zjada też owoce	ostre siekacze -ostre kły, trzc'^;o łamiących cych powierzeń'
Człowiek 2123 2123	zróżnicowany pokarm pochodzenia roślinnego i zwierzęcego	dłutowate służą do odg^:‘ -kęsów, a ^nCwierzchniach zębów pne£^,r-' wych i trzon-'' znajdują sę ■ . służące da - ' wania poka^1^-

* Budowa uzębienia wskazuje na sposofc i rodzaj pokarmu. Zasada tworzenia wzorów *>-por. s. 113.

SIĘ CZŁOWIEKA

3.3. UKŁAD POKARMOWY I ODŻYWIANIE

Układ pokarmowy człowieka

tprzewód pokarmowy

gruczoły dodatkowe (ślinianki, trzustka, wątroba)

jama ustna (a) - początkowy odcinek przewodu pokarmowego

gardło (b) - wspólna część przewodu pokarmowego i dróg oddechowych; nagłośnia -podczas przełykania odruchowo zamyka tchawicę, aby pokarm nie dostawał się do krtani podniebienie (c) - oddziela jamę nosową od ustnej

tzw. języczek - oddziela jamę nosową od

gardzieli

język (d) - miesza pokarm ze śliną, formuje kęs, umożliwia ocenę smako-\\ ^wcł pokarmów \\ przełyk (e) - umięśniona rura łą-i    \ \l ^czc!^ca i^am? ustną z żołądkiem (dłu-

” gość - 25-30 cm); kęs przesuwany jest wzdłuż przełyku falą skurczów zęby (f) - tną, miażdżą i rozcierają pokarm

ślinianki (g) (przyuszna, podjęzy-kowa, podżuchwowa) - wytwarzają ślinę z amylazą ślinową (1,5 I na dobę)

przepono (h) - płaski mięsień oddzielający jamę brzuszną od klatki piersiowej (nie jest częścią układu pokarmowego) żołądek (i) - rozciągliwy, umięśniony worek, w którym pokarm jest gromadzony, wyjaławiany i trawiony (pojemność - do 2,5 I)

; trzustko (j) - wydziela sok trzustkowy zawierający enzymy trawienne

wątroba (k) - wydziela żółć, która emulguje tłuszcze (por.

s. 127)

elito cienkie (I) (dwunastnica, jelito czcze i kręte) - po--    błony śluzowej pokrywają liczne kosmki jelitowe

^: dwunastnica (ł) - pierwsze 30 cm jelita cienkiego, tu dopro-

cczono jest żółć i sok trzustkowy

brodawka większa dwunastnicy - ujście przewodu wątro-

^ trzustkowego do dwunastnicy

elito grube (kątnica, okrężnica, odbytnica) • kątnica (m) •• -cs?kiem robaczkowym (długość - ok. 8 cm) - narząd szcząt-'■    • okrężnica (n) (wstępująca, poprzeczna, zstępująca

e-.cwata; długość - ok. 1,5 m) - następuje w niej resorpcja wo-soii m neralnych, bakterie symbiotyczne produkują witaminy s-.s. 3 i witaminę K, formowany jest kał odbytnica (o) -ąrą-odzi kał przed usunięciem go

' odbyt (p) - zaopatrzony jest w zwieracze (wewnętrzny i ze-. dzięki którym człowiek może kontrolować defekację cnie się)

Warstwowa budowa ściany jelita cienkiego

a - błona surowicza (otrzewna) - pełni funkcję podtrzymującą i ochronną b - mięśnie gładkie: podłużne, okrężne, skośne - odpowiadają za skurcze pery-staltyczne przesuwające stopniowo treść pokarmową w kierunku odbytu c - błona podśluzowa zawiera gruczoły, nerwy i naczynia krwionośne

d - błona śluzowa - bogata w naczynia włosowate i gruczoły, w jelicie cienkim występują kosmki jelitowe, ich nabłonek ma mikrokosmki - duża powierzchnia wchłaniania e - światło przewodu pokarmowego

Kosmki jelitowe

(*

naczynia limfatyczne • • naczynia krwionośne

1

żwacz - rozdrobniony i połknięty pokarm pod wpływem bakterii beztlenowych podlega fermentacji, co prowadzi do powstania m.in. C0₂ i CH,, a symbiotyczne orzęski rozkładają błonnik, umożliwiając wykorzystanie nieprzy-swajalnych węglowodanów; ze żwacza pokarm wraca małymi porcjami (proces odłykania, nie są to wymioty) do jamy gębowej, gdzie ulega dokładnemu przeżuciu, po czym ponownie jest przełykany i wraca do żwacza • czepiec - tu następuje segregacja pokarmu, części słabo rozdrobnione wracają do żwacza, a stąd do jamy gębowej, natomiast rozdrobniony pokarm trafia do ksiąg księgi - w nich zachodzi proces odciśnięcia pokarmu, stałe składniki treści pokarmowej trafiają między listki ksiąg, gdzie są dodatkowo rozcierane, podczas gdy składniki płynne przedostają się do trawieńca; roztarte elementy pokarmu także stopniowo przesuwane są do trawieńca trawieniec (żołądek właściwy) — w środowisku kwaśnym giną drobnoustroje i rozpoczyna się trawienie enzymatyczne