312 313 2

tylnymi. Larwy pobierają pokarm z ciała żywiciela. Postacie dojrzałe nie odżywiają się. Mają przewód pokarmowy w różnym stopniu uwsteczniony. Najsilniej uwstecznione jest jelito przednie, które może być przekształcone w lity pas komórek, albo może być całkowicie zredukowane. Układ pokarmowy u postaci dojrzałych prawdopodobnie pełni funkcje wydalnicze.

Oddychanie. Nitnikowce oddychają całą powierzchnią ciała. Postacie dojrzałe są wrażliwe na warunki tlenowe, larwy mogą oddychać beztlenowo.

Układ rozrodczy. Nitnikowce są rozdzielnopłciowe, samce są najczęściej większe i bardziej aktywne niż samice, które często pędzą prawie nieruchome życie. Gonady są wydłużone i nieparzyste lub parzyste.

Żeński układ składa się z jajnika lub jajników, jajowodów i macicy uchodzącej do kloaki. Na jajowodach, w okresie rozrodu powstają boczne uwypuklenia, w których dojrzewają jaja. Pojedyncza samica produkuje ok. miliona jaj. Układ rozrodczy samców jest podobnie wykształcony jak układ rozrodczy samców nicieni, ale nie występują spikuie. Nasieniowód otwiera się do kloaki.

ROZMNAŻANIE I ROZWÓJ

Jaja składane są do wody. Bruzdkowanie jest całkowite, prawie równomierne i niezdeterminowane. Powstaje celoblastula, gastrulacja zachodzi przez wpukle-nie. W wyniku rozwoju zarodkowego, w rzędzie Gordiacea, powstaje larwa mająca stożek gębowy z 3 sztyletami (ryc. 121C) oraz ryjek uzbrojony oskórko-wymi kolcami, wciągany do tułowia. Ryjek i tułów pokryte są pierścieniowanym os korkiem. Zewnętrznie larwa przypomina dojrzałego ryjkogłowa. Rozwój Neclonematida jest nieznany. Larwy Gordiacea początkowo prowadzą wolny tryb żyda, do dalszego rozwoju muszą być połknięte przez żywiciela, albo czynnie za pomocą stożka i ryjka wwiercają się do wnętrza ciała żywidela. Larwy, którym przez dłuższy czas nie udaje się dostać do żywidela, mogą się encystować. Cysty, po biernym dostaniu się do żywidela uwalniają larwy, które rozwijają w postacie dojrzałe, opuszczają żywidela i kopulują. Pękanie ściany ciała żywidela i wyjście nitnikowców odbywa się wtedy, gdy żywidel znajdzie się w pobliżu wody.

W przypadku gdy żywiciel, do którego wniknęła larwa, jest bardzo małych rozmiarów, wzrost larwy zostaje zahamowany i może dalej zachodzić tylko po zjedzeniu pierwszego żywiciela przez większego osobnika. Tego rodzaju proces mógł być źródłem powstania w filogenezie rozwoju osobniczego pasożytów cechujących się zmianą żywidela.

REGENERACJA

Nitnikowce nie mają zdolności do regeneracji. Natomiast osobliwie reagują na uszkodzenia mechaniczne. Odcięcie dużych części dała samca lub samicy nie przerywa kopulacji. Rozdzielone części mogą żyć do kilku tygodni.

SYSTEMATYKA

Typ rozdziela się na 2 rzędy, głównie w zależności od wykształcenia pseudocelu.

Rząd: Gordiacea

parenchyma obfita, wypełnia dość szczelnie pseudocel. Tylko brzuszne zgrubieje hipodermy. Gonady parzyste. Postacie dojrzałe żyją w wodach słodkich i wilgotnej ziemi; larwy są pasożytami tchawkowców, głównie owadów.

Gordius wodny (synonimy: nitnik wodny, drucieniec wodny) — Gordius 0iaticus, jako postać dojrzała żyje w wodach słodkich. Larwy pasożytują - odwłokach owadów, w których osiągają do ok. 1 m długości. W wodzie dojrzałe osobniki, w okresie kopulacji, tworzą „węzeł gordyjski" (Gordius — w pfjenośni węzeł gordyjski). Samice składają jaja połączone wydzieliną macicy # sznury, do ok. 1,5 cm długie, zawierające do 150000 jaj. Larwy gordiusa osadzają się w odwłokach owadów, odżywiają się ciałem tłuszczowym i następnie gonadami. Owady zakażone larwą gordiusa, nawet typowo lądowe, nie związane je środowiskiem wodnym, w okresie dojrzałości płciowej pasożyta wykazują silny pociąg do kontaktu ze zbiornikiem wodnym, co pozwala na uwolnienie pasożyta.

Rząd: Nectonematida

Komórki parenchymy nieliczne, pseudocel obszerny. Dwa zgrubienia hipoder-my. Gonady nieparzyste. Postacie dojrzałe żyją w morzach, larwy są pasożyta-ni skorupiaków.

Nectonema agile reprezentowana jest przez morskie postacie pelagiczne oraz larwy pasożytujące u skorupiaków.

FILOGENEZA NITNIKOWCÓW

Nitnikowce w ogólnej budowie nawiązują do nicieni i najprawdopodobniej od nich pochodzą. Spośród nicieni najbardziej spokrewnione są ze struńcami, których larwy pasożytują głównie w ciele owadów. Od nicieni różnią się prościej zbudowanym oskórkiem, brakiem bocznych zgrubień hipodermy, prostszym układem nerwowym, występowaniem parenchymy u przedstawicieli rzędu Gordiacea oraz brakiem układu wydalniczego. Niektórzy systematycy sądzą, że typ jest sztuczny, a dwa wyróżniane rzędy powstały w odrębnych Uniach ewolucyjnych. Gordiacea wyprowadzają z ryjkogłowów, ze względu na morfologię larwy, nawiązującą do przedstawicieli tego typu, a Nectonematida wyprowadzają z nicieni (ryc. 122). Dowodów bezpośrednich, dla uzasadnienia tych poglądów brak.

NICIENIE

RYJKOGŁOWY

^NITNIKOWCE

NECTONEMATIDA

GORDIACEA

Ryc. 122. Filogeneza nitnikowców. Fenogram

Nitnikowce są niewątpliwie ślepym odgałęzieniem drzewa rodowego wielokomórkowców (ryc. 294), są grupą szczególnie przystosowaną do pasożytowania tylko w stadiach larwalnych, co jest ogólnie biorąc rzadkie.