67

-

3. ODŻYWIANIE SIĘ ORGANIZMÓW

Enzymy trawienne

Trawienie - chemiczna obróbka pokarmu

Trawienie - enzymatyczne procesy hydrolizy makrocząsteczkowych składników pokarmc ■/ycr substancje drobnocząsteczkowe, przyswajalne przez organizm.

Enzym	Miejsce produkcji	Miejsce działania	Optymalne PH	Substrat	Produkt
Amylaza ślinowa	ślinianki	jama ustna	6,9	skrobia	maltoza, oligosachc
Pepsyna (endopeptydaza)	gruczoły żołądkowe (HCL —* pepsynogen = pepsyna)	żołądek	2,0	białka	polipeptydy oligopeptya.
Trypsyna (endopeptydaza)	trzustka (enterokinaza —* trypsynogen = trypsyna)	jelito cienkie (dwunastnica)	8,0	białko	polipeptydy oligopeptya,
Chymotrypsyna (endopeptydaza)	trzustka (trypsyna —> chymotrypsynogen = chymotrypsyna)	jelito cienkie (dwunastnica)	8,0	białko	polipeptydy, oligopeptya-,
Lipaza trzustkowa	trzustka	jelito cienkie (dwunastnica)	8,0	tłuszcze	glicerol, kwasy tłuszczowe
Amylaza trzustkowa	trzustka	jelito cienkie (dwunastnica)	7,1	skrobia, glikogen	maltoza, oligosachar.*, (dekstryny)
Maltaza	gruczoły jelitowe	jelito cienkie	8,0	maltoza	glukoza
Sacharoza	gruczoły jelitowe	jelito cienkie	8,0	sacharoza	glukoza, fruktoza
Laktoza	gruczoły jelitowe	jelito cienkie	8,0	laktoza	glukoza, galaktoza
Nukleazy (rybo-, deoksy-rybonukleazy)	gruczoły jelitowe	jelito cienkie	8,0	RNA, DNA	nukleotydy
Amino- i karboksypepty-dazy (egzopeptydazy)	gruczoły jelitowe (proamino-, prokarboksypepfydazy)	jelito cienkie (dwunastnica)	8,0	polipeptydy, oligopeptydy	tripeptydy, dipeptydy. aminokwasy

nuieziKj masę ciaia (miNj można obliczyć, korzystając z poniższych wzorów. BMI Dla mężczyzn: MN = wzrost (cm) - 100	Stan zdrowia związany z masą ciała	Ryzyko wystąpień chorób towarzysze cych otyłości
Dla kobiet: MN = wzrost (cm) - poniżej 1 8,5	niedowaga	niskie
Wskaźnik masy ciała - BMI 18,5-24,9	norma	średnie
(ang. body mass indeks) 25 0 29 9	nadwaga	podwyższone
masa ciała [kg] ____ , „ BMI =-L-Hi 30,0-34,9 wzrost [m]^2	otyłość 1 stopnia	umiarkowanie wvsc* ^:
35,0-39,9	otyłość II stopnia	wysokie
40,0 i więcej	otyłość III stopnia	bardzo wysoka

ISTOTA WYMIANY GAZOWEJ

y/ymiana gazowa (respiracja) - wymiana tlenu i dwutlenku węgla między środowiskiem ..-.„-ęirznym a organizmem zwierzęcia. Wyodrębnia się oddychanie zewnętrzne, czyli wymianę jazową ze środowiskiem zewnętrznym, która u większości zwierząt odbywa się w silnie ukrwionym układzie oddechowym, oraz oddychanie wewnętrzne, zr.il wymianę gazową mię-dzy krwią i komórkami mankami) ciała.

odniesieniu do zwierząt często przyjmuje się: oddychanie zewnętrzne - wymiana gazowa (doręczenie tlenu i usuwanie dwutlenku węgla), oddychanie wewnętrzne - oddychanie komórkowe (wewnątrzkomórkowe).

W odniesieniu do roślin także używa się określenia wymiana gazowa (dostarczanie dwutlenku węgla do komórek fotosyntetyzujących i tlenu niezbędnego do oddychania komórkowego).

Podstawą wymiany gazowej jest dyfuzja wynikająca z różnicy ciśnień parcjalnych (cząstkowych). Wentylacja - stało odnowa ośrodka dostarczającego tlen w bezpośrednim otoczeniu powierzchni

[ oddechowej.

wentylacja płuc

i)

transport gazów

U zwierząt 1 I , ,    ...

o₂ co₂ (skrzeli)

powierzchnia    “    *

^r    co₃-—

wymiany—-— ^{1 1}    :    wymiana gazowa

gazowej    zewnętrzna    wewnętrzna

CO,

komórka oddychanie wewnątrzko-mórkowe (tlenowe/ beztlenowe)

Główne typy narządów oddechowych - mechanizmy oddechowe

Typ narządu wymiany gazowej

■^voda i miejsca

^w'łgotne) ,

Budowa narządu i działanie

Zwierzchnia

ciała

Wydajność tego rozwiązania jest mała i dodatkowo bardzo szybko maleje wraz ze wzrostem wielkości zwierzęcia (pogarszający się stosunek powierzchni do objętości). U kręgowców wymiana gazowa przez skórę jedynie wspomaga wymianę gazową za pomocą płuc.

Generalnie dwa typy skrzeli: zewnętrzne oraz wewnętrzne. Skrzela zewnętrzne - rozbudowane, delikatne wyrostki ciała, tylko u nielicznych zwierząt lub o małym zapotrzebowaniu tlenowym. Skrzela wewnętrzne - zwykle ruch wody wokół nich jest wymuszony (np. przez rzęski u małży, ruch odnóży u skorupiaków lub mięśni pozaskrze- lo-wych u ryb). U ryb skrzela działają jak wymienniki przeciwprądowe.

System bardzo rozgałęzionych rurek (tcha-wek), których końcowe, najcieńsze, nieroz-gałęzione odcinki (tracheole) docierają do niemal wszystkich komórek ciała. Wentylacja zwykle jest czynna (zamykanie i otwieranie przetchlinek oraz praca mięśni ciała).

Silnie ukrwione wpuklenia ścian ciała. Wyróżnia się płuca niewentylowane (dyfuzyjne) oraz wentylowane (różne mechanizmy, najczęściej zmiana objętości klatki piersiowej). Do płuc prowadzą drogi oddechowe (stanowią przestrzeń martwą).

Przykładowe

grupy

systematyczne

parzydełkowce, pła-zińce, nicienie, pierścienice, ryby, płazy

niektóre pijawki, ślimaki morskie, larwy płazów (skrzela zewnętrzne), liczne skorupiaki, małże, głowo-nogi, ryby (skrzela wewnętrzne)

wije, owady, niektóre pajęczaki

płuca niewentylowane: ślimaki lądowe, pajęczaki; płuca wentylowane: dorosłe płazy bezogonowe, gady, ptaki, ssaki