66

!_ ' _____

3. ODŻYWIANIE SIĘ ORGANIZMÓW

Witaminy rozpuszczalne w wodzie
Witaminy	Rola i źródła	Skutki niedobór.
Witamina Bj (tiamina) (1,5 mg)	Jest elementem enzymów utleniających węglowodany oraz aminokwasy. Podstawowe źródła: wątroba, mięso, drożdże, nieoczysz-czone ziarna zbóż.	-choroba beri-ber . rąk i nóg, drżenie^:bienie mięśni, niewyes ność układu krążeń a
Witamina PP (niacyna) (20 mg)	Jest elementem ważnych koenzymów NAD^+ i NADP^+współtworzących niektóre enzymy przeprowadzające reakcje utleniania lub redukcji w komórkach. Podstawowe źródła: wątroba, sery, jaja, pełne mleko, niektóre warzywa.	-    niedobór jest rzcdk: stwierdzany -    uczucie zmęczenie, depresje i zaburzen i pamięci
Witamina B2 (ryboflawina) (1,7 mg)	Spełnia podobną rolę jak witamina PP - jest składnikiem koenzymu FAD enzymu utleniającego związki organiczne w komórkach. Podstawowe źródła jak w wypadku witaminy PR	-    zapalenie skóry pęt; kącików ust -    przy znacznych niecce-, rach - obniżenie spraw ności umysłowej
Witamina B^ (pirydoksyna) (2 mg)	Jej pochodna jest koenzymem enzymów przetwarzających aminokwasy. Podstawowe źródła: wątroba, mięso, jaja, warzywa, banany, rośliny strączkowe.	-    niedobór jest rzadko stwierdzany -    stany zapalne skóry mierna pobudliwość
Witamina B^ (kwas foliowy) (0,3-0,4 mg)	Współtworzy niebiałkowy składnik enzymów niezbędnych w biosyntezie nukleotydów wchodzących w skład DNA. Podstawowe źródła: bakterie flory jelitowej, nieoczysz-czone ziarna zbóż, drożdże, jarzyny liściaste.	-    zakłócenie procesu krwiotwórczego, prc„; dzące do anemii -    niedobór u kobiet w ccc zwiększa ryzyko wed e> nerwowej płodu
Witamina Bj2 (kobalamina, gdyż zawiera kobalt) (5 rng)	Współtworzy niebiałkowy składnik m.in. enzymów przetwarzających zasady azotowe (wpływa więc pośrednio na syntezę kwasów nukleinowych). Podstawowe źródła: bakterie flory jelitowej, wątroba, ja-ja.	-    anemia złośliwa na; zahamowania praduk. krwinek czerwonych podobnie jak w wypodke niedoboru witaminy c- -    deficyty stwierdzone “• że u wegetarian
Witamina C (kwas askorbinowy) (75-100 mg)	Bardzo ważna witamina o rozległym działaniu. Między innymi niezbędna jest w syntezie kolagenu, tworzeniu istoty podstawowej kości i zębów, a także we wchłanianiu żelaza i wzmacnianiu mechanizmów odpornościowych. Witamina C szybko ulega rozłożeniu w wysokich temperaturach (w potrawach smażonych i gotowanych). Podstawowe źródła: świeże owoce (cytrusowe, truskawki, czarna porzeczka, aronia, pomidor).	-    niewielki deficyt obr:: odporność na przez -bienia -    szkorbut (krwawień; dziąseł, wypadar e bów, obniżona odp: ność, nieprawidłowe stanie się kości pa, gojenie się ran;

Bilans energetyczny

Bilans energetyczny organizmu - różnica między ilością energii dostępnej wprowadzę-e ganizmu w postaci pokarmów (EP) a energią zużytą przez organizm (EZ).

Bilans zrównoważony: EP - EZ = 0 pozwala utrzymać właściwą masę ciała.

Bilans ujemny: EP EZ < 0 prowadzi do spadku wagi i niedowagi.

Bilans dodatni: EP - EZ >0 prowadzi do wzrostu wagi ciała i otyłości.

Uwaga: U dorosłego człowieka bilans wprowadzonej i zużytej w ciągu doby energii powinien się równać zeru. Jego oszacowanie jest jednak niezwykle trudne.

uzywmaie się cziowiesa

Mikroelementy i makroelementy Mckroelement - pierwiastek, na który dzienne zapotrzebowanie organizmu człowieka kształtuje = ę no poziomie 100 mg lub wyższym. kroelement - pierwiastek, na który dzienne zapotrzebowanie organizmu człowieka nie przekra-::p '00 mg, warunkuje jednak prawidłowy rozwój i funkcjonowanie organizmu.
Pierwiastek		Podstawowe źródła
>• *3 0 a £	wapń	Podstawowymi źródłami są: mleko i przetwory mleczne oraz warzywa liściaste.
	potas i sód	Oba pierwiastki są składnikami różnych pokarmów. Obecnie głównym źródłem sodu jest (często spożywana w nadmiarowych ilościach) sól kuchenna (chlorek sodu). W komórkach powinno być więcej potasu niż sodu.
	fosfor	Zawarty jest w różnych pokarmach.
	siarka	Źródłem siarki jest przede wszystkim mięso, ale także rośliny strączkowe oraz orzechy.
	magnez	Składnik zwłaszcza pokarmów roślinnych, występuje też w czekoladzie.
	chlor	Głównym źródłem chloru jest sól kuchenna.
X c 9 *0 0 S	żelazo	Występuje przede wszystkim w mięsie, wątrobie, żółtkach jaj, a także orzechach i roślinach strączkowych. Niedobór tego pierwiastka powoduje anemię.
	jod	Źródła: ryby, sól kuchenna (jodowana przemysłowo). Niedostatek prowadzi do powiększenia tarczycy (wole).
	fluor	Rzadkie niedobory uzupełniane są fluoryzowaniem wody wodociągowej. Fluor jest też składnikiem większości past do zębów.

Nadwago

'•c;.v0Żnieisze czynniki powodujące nadwagę: • obciążenia rodzinne (dziedziczne skłonności do tycia); ręsro jednak są to po prostu złe nawyki żywieniowe (szczególnie niebezpieczna jest otyłość brzuszna) • ipytmało ruchu (siedzący tryb życia) • częste jedzenie (np. w barach szybkiej obsługi) • nadmierne codjodanie między posiłkami © problemy natury psychicznej • jedzenie słodkich i tłustych produktów wysięki, aasto, frytki, wędliny, używanie zbyt dużych ilości tłuszczu do przygotowywania potraw)

H przypadku nadwagi często występują: • dolegliwości stawów • bóle kręgosłupa • podwyższo-'/ paziom cholesterolu we krwi • miażdżyca • stany zapalne w fałdach skóry • cukrzyca • poda-. p • zakłócenia snu • wysokie ciśnienie krwi • choroby żył i owrzodzenie nóg

Całodobowe wydatki energetyczne człowieka

Nomogram do oceny masy ciała

Nomogram to wykres, za pomocą którego, nie dokonując obliczeń, można w prosty sposób odczytać poszukiwaną wartość (tu: właściwą masę ciała).

mola aktywność

duża aktywność

aktywność

-_Ir" ^e: Gawęcki J., Hryniewiecki L. Ży--z/aw/efca. Podstawy nauki o żywieniu.

1993

35

\

r

O

Y

C

s

O

P

i

C

i

"

i.

*0

s-

3

u

f

^v <

J

1

r

<o

o

'