69 68

68 PSYCHOLOGIA WSPÓŁCZESNA: LEPIEJ, WIĘCEJ, PRZYSTĘPNIEJ

świadczy, że alkohol jest przyczyną, a agresja skutkiem? Aby odpowiedzieć na to pytanie, zajrzyj do rozdziału drugiego na temat różnicy między metodami o charakterze korelacyjnym i eksperymentalnym.

ó. Nie upraszczaj za bardzo. Większość ludzkiego zachowania jest wynikiem współdziałania genów i czynników środowiskowych. Przywołaj też kwestię skuteczności psychoterapii. Jak przekonasz się w rozdziale szesnastym zarówno ogólne „tak”, jak i „nie” w odpowiedzi na pytanie o skuteczność psychoterapii jest odpowiedzią nieprawdziwą, gdyż nazbyt prostą. Bardziej sensownie jest więc zapytać o to, jaki rodzaj psychoterapii jest skuteczny w odniesieniu do jakiego rodzaju osób cierpiących na określony rodzaj problemu.

7. Nie uogólniaj za bardzo. Rozważmy opinię: „W nieszczęściu szukamy towarzystwa innych”. W rozdziale jedenastym przekonasz się, że twierdzenie to jest prawdziwe, ale tylko w pewnych warunkach. Przypomnijmy jeszcze raz opinię, że nie można niczego dowiedzieć się o ludziach z badań nad zwierzętami. Czy o jej prawdziwości można rozstrzygnąć na zasadzie

KRYTYCZNA REFLEKSJA 0 KSIĄŻKACH NA TEMAT SAMOPOMOCY: CZY ISTNIEJĄ CUDOWNE SPOSOBY?

Chleb dla duszy. Siedem nawyków skutecznego działania. Nie mów „tak”, gdy chcesz powiedzieć „nie”. Siedem duchowych praw sukcesu. Dobre samopoczucie -nowa terapia nastroju. Jak pozbyć się cholesterolu w 8 tygodni. Jak schudnąć bez wysiłku. Jak żyć, żeby nie zwariować...

To tylko kilka tytułów spośród masy książek z zakresu samopomocy, jakie ostatnio zale-wają rynek. Każdego dnia ludzie nieśmiali, zestresowani, z nadwagą, niepewni siebie i zagubieni przeszukują półki księgarni w nadziei na znalezienie tej jednej jedynej książki, której tekst odmieni ich życie. Czy są w stanie ocenić wartość tego rodzaju książek? Jak oddzielić pomocne ziarno od nieraz szkodliwych plew?

Niestety nie ma prostej odpowiedzi. Wielu z nas wierzy w to, co zobaczy w druku, a anegdoty, jak pulchna Joasia zrzuciła 50 kilogramów w 50 dni, a nieśmiały Krzyś w miesiąc przepoczwarzył się z szarej myszki w salonowego lwa, mają w sobie nieodpartą moc. Zwłaszcza gdy jesteśmy w potrzebie.

Strzeż się. Cena, jaką płacimy za wolność słowa, jest wysoka: każde głupstwo może się znaleźć w druku, podobnie jak każda mądrość. Autorzy mogą wypisywać niestworzone rzeczy bez obawy kary. Mogą kłamać na temat skuteczności nowej diety cud, tak jak kłamią na temat spotkania z wiecznie żywym Elvi-sem Presleyem i bliskich spotkań z kosmitami wysypującymi się z UFO. Jak się obronić? Skąd możesz wiedzieć, że autorami pozycji Trening czystości w jeden dzień albo Jak żyć, żeby nie zwariować są renomowani psychologowie? Ze Optymizmu można się nauczyć napisano na podstawie licznych badań naukowych, podczas gdy wiele innych książek w ogóle nie ma naukowego charakteru?

Cóż, zawsze można popróbować zasad krytycznego myślenia.

1.    Po pierwsze, nie sądź książki po jej okładce czy tytule. Ciekawą okładkę i chwytliwy tytuł może mieć książka zarówno dobra, jak i zła. O twoją uwagę rywalizują setki książek. Nic dziwnego tyięc, że wydawcy starają się wzbudzić sensację choćby za pomocą okładki.

2.    Unikaj książek obiecujących za wiele. Dobrze, jeśli ich obietnice się spełnią, ale zapewne byłoby to zbyt piękne, aby mogło być też prawdziwe. Nie każda metoda działa na każdego. Bardzo niewiele metod działa w 24 godziny (Trening czystości w jeden dzień może tu być wyjątkiem), a jednak ludzie marzą o natychmiastowej zmianie. Książka obiecująca schudnięcie w 10 dni lepiej się sprzeda od tej, która oferuje to samo w 10 tygodni. Odpowiedzialni psychologowie i specjaliści od zdrowia nic składają takich szczodrych obietnic.

„wszystko albo nic”? Czy istnieją takie rodzaje informacji o ludziach, które możemy uzyskać z badań nad zwierzętami? Jakie informacje o człowieku moż,na uzyskać jedynie w wyniku badania ludzi?

8. Stosuj zasady myślenia krytycznego we wszystkich dziedzinach życia. Sceptyczna postawa i domaganie się dowodów nie muszą ograniczać się do życia na uczelni. Mogą okazać się wartościowe w każdej sferze życia. Zachowaj sceptycyzm podczas oglądania reklam telewizyjnych, słysząc usiłujących cię porwać polityków, widząc krzykliwe tytuły książek o spotkaniach z Elvisem i ufoludkami. Jakże często słyszymy: „Badania naukowe wykazują, że...”! Wyniki może brzmią i przekonująco, ale zapytajmy się: Kto przeprowadził te badania? Czy badacze byli niezależni, czy też coś mogło ich skłaniać do stronniczości?

Jak zauważył ceniony pedagog Robert M. Hutchins: „Celem edukacji jest przygotowanie młodych ludzi do tego, by sami siebie kształcili przez cale życie”. Służy temu celowi wyrobienie w sobie umiejętności krytycznego myślenia.

3.    Sprawdź naukowe kwalifikacje autora. Samo „dr” jeszcze nie wystarcza - może to być fałszywy tytuł kupiony pocztą, wystawiony przez jakąś sektę religijną, a nie rzeczywistą uczelnię.

4.    Pewną rekomendacją może być miejsce, w którym autor pracuje. Choć nie ma na to gwarancji, psycholog pracujący na uczelni czy w jakiejś renomowanej instytucji może mieć nieco więcej do zaoferowania.

5.    Wszelkie skargi autora na konserwatyzm i nie-podatność psychologów i lekarzy na nowe idee traktuj jako ostrzeżenie. Czy autor ma na myśli to, że wyprzedzi! swoje czasy? Twierdzi, że istniejące instytucje zdrowotne mają klapki na oczach? Jeżeli tak, to uważaj. Większość psychologów i innych naukowców cechuje się raczej otwartymi głowami, ale mają zwyczaj pytać o dowody, zanim przekonają się do jakiejś opinii. Entuzjazm nie jest w stanie zastąpić badań i dowodów.

6.    Sprawdź dowody przywoływane w książce, której kupno rozważasz. Złe książki zwykłe z wielkim zapałem posługują się anegdotą jako dowodem albo omawiają fantastyczne rezultaty badań przeprowadzonych na kilku osobach. Rzetelni psychologowie i inni profesjonaliści sprawdzają skuteczność proponowanych metod oddziaływania na dużych próbach osób badanych. Starannie mierzą ich efekty. Posługują się ostrożnym językiem, pisząc na przykład: „Dane te zdają się

wskazywać, że...”, nic zaś: „Dane te niewątpliwie dowodzą, że...”

7.    Sprawdź, czy książka powołuje się na jakieś publikacje z dowodami, czy zamieszcza ich spis w bibliografii. Uznane wyniki badań psychologicznych publikowane są w czasopismach fachowych w rodzaju tych, jakie zawiera bibliografia tej książki. Publikują one tylko taicie wyniki i metody badawcze, które wydają się wiarygodne. Jeżeli książka nie zwiera żadnej bibliografii albo bibliografia wygląda podejrzanie i ty powinieneś/po-winnaś stać się podcjrzliwy(-a).

8.    Poradź się osoby, z którą masz zajęcia z psychologii. Zapytaj, co robić, do kogo się zwrócić, co przeczytać.

9.    Czytaj podręczniki i książki specjalistyczne w rodzaju tej, którą masz teraz przed oczyma, a nie książki na temat samopomocy. Zajrzyj do księgarni uczelnianej w poszukiwaniu książek z dziedziny, która cię interesuje. Spróbuj dotrzeć do literatury zalecanej w podręczniku.

10. Spróbuj porozmawiać z profesorem wykładającym psychologię albo z kimś z uczelnianej służby zdrowia.

W sumie, w dziedzinie psychologii i zdrowia niewiele jest metod „szybkich a skutecznych”, jeżeli takie w ogóle istnieją. Odrób zadanie domowe - stań się krytycznym konsumentem książek na temat samopomocy.