6

14

stujące wizerunek superbohatera - to tylko niektóre przejawy swoistej bondomanii, która zapanowała w latach 60." (Kraska 2000, s. 147). Literatura krytyczna analizująca literacki i filmowy fenomen Bonda narastała w lawinowym tempie. Bond zyskał licznych naśladowców, ale wzorzec powieści Fleminga nie zdominował rynku powieści szpiegowskiej. Howard Hunt (publikujący pod pseudonimem David St. John) miał za zadanie stworzenie amerykańskiego odpowiednika Bonda, choć pisarz ten nie wzorował się w istocie na Flemingu i nie cenił jego twórczości, uważając perypetie Bonda za wydumane i absurdalne.

Pisarzami, którzy wnieśli nowy, odmienny ton do powieści szpiegowskiej, byli John Le Carre (były oficer MI5) - najwybitniejszy wśród pisarzy tego gatunku, Ken Follett, Len Deighton, Frederick Forsyth, Tom Clancy. Drogę pośrednią wybrali William F. Buckley i Robert Ludlum, łącząc pewną dozę realizmu z egzotyką i fantastyką powieści spod znaku Fleminga.

Stosunek powieści szpiegowskiej do historii i rzeczywistości nie jest łatwy do oceny, bowiem praca tajnych służb nie została opisana przez historyków w takim stopniu, jakiego można byłoby oczekiwać. Wobec wielkiego ładunku dezinformacji, z jakim ma do czynienia, historyk często rezygnuje z zajmowania się tą problematyką i dociekania prawdy. Działalność szpiegowska staje się więc domeną fikcji, mniej lub bardziej umiejętnie wykorzystującej prawdziwe fakty. Hunt był znany z tego, że czynił śmiałe aluzje do rzeczywistych faktów, powieści Le Carrego tchną nieodpartym autentyzmem i urzekają prawdą psychologiczną, Follett wprowadza do akcji szereg drobnych realiów uprawdopodabniających przedstawione zdarzenia.

Polmer i Allen przypominają, że CIA zdecydowała się utworzyć specjalną bibliotekę gromadzącą literaturę szpiegowską, uznając, że przedstawione tam sytuacje zasługują na wnikliwą analizę (JPolmer, Allen 2000). Pracownikiem takiej biblioteki jest bohater Sześciu dni Kondora - powieści Jamesa Grady'ego, przeniesionej następnie na ekran przez Sidneya Pollacka.

Dla historyków kina dzieje filmu szpiegowskiego rozpoczyna głośny obraz Langa z 1928 roku zatytułowany Szpiedzy, a rozwój tego gatunku przypada już na film dźwiękowy - lata trzydzieste. Jeśli trudno zrekonstruować linię ewolucji filmu szpiegowskiego w pierwszym trzydziestoleciu, to dlatego, że mamy wówczas do czynienia z izolowanymi tytułami, a nie ze szkołami, nurtami, kierunkami bądź skoncentrowaną na tym właśnie gatunku twórczością znanego reżysera (Hitchcock w latach 1934-1941). Wypadnie jednak wskazać, iż tematykę szpiegowską zainicjował Mćlies „procesem Dreyfusa" (1899), a jej późniejsza poetyka i charakterystyczne dia gatunku sposoby wypowiedzi kształtowały się na gruncie kina atrakcji i filmów pogoni, korzystających z różnych uprzednich form masowej rozrywki.

Zainteresowanie kinematografii tematykę szpiegowską szczególnie wzrasta w okresach napięcia stosunków międzynarodowych, a zwłaszcza w latach poprzedzających wybuch dwóch wojen światowych i podczas działań wojennych, a później zimnowojennych i związanych z nieustannie (uczącymi się wojnami lokalnymi. Wiąże się to ze szczególną i oczywistą funkcją filmu szpiegowskiego, stanowiącego gatunek nader dogodny dla indoktrynacji społeczeństwa za lub przeciw określonej ideologii, państwu, narodowi, polityce. Atrakcyjna treść i struktura utworu sensacyjnego stwarzają sugestywny klimat, w którym widz - najczęściej w ogóle nie zdając sobie z tego sprawy - bez oporów przyjmuje ładunek propagandowy filmu.

Nic dziwnego zatem, że pierwsza fala filmów szpiegowskich pojawiła się w latach 1915-1920 w Stanach Zjednoczonych. Stanowiły one zresztą tylko część produkcji filmowej tematycznie związanej z wojną. Najczęściej piętnowały wroga i jego sojuszników, kwestionowały lojalność państw neutralnych bądź atakowały błąd izolacjonizmu. Najprostszym sposobem ich fabularnego ukształtowania było przedstawienie zakusów i knowań szpiega, udaremnionych bohaterską działalnością kontrwywiadu. Tilm Vitagraphu Bohater z łodzi podwodnej D-2 (1916) Paula Scardona ukazywał zamach agentów niemieckich, zamierzających niszczyć bazy marynarki amerykańskiej. W filmie Przede wszystkim mój kraj (1916) reżyser, i zarazem odtwórca roli głównej, Tom Terriss rozprawia się z wąsatym, ucharakteryzowanym na kajzera, szpiegiem próbującym skraść młodemu wynalazcy receptę na sfabrykowanie środka wybuchowego. Frank H. Crane w filmie jak w zwierciadle (1916) wprowadza postać kobiety -podwójnego agenta (gra ją Kitty Gordon), która paraliżuje niemieckie wysiłki, mające na celu zdobycie planów fortyfikacji nowojorskiego portu.

W akcji przygotowania narodu do wojny wzięły też udział filmowe seriale. Najbardziej znanym była składająca się z 15 odcinków Patria, finansowana przez Williama Randolpha Hearsta, z Irene Castle w roli głównej. Serial ten, prezentowany w latach 1916-1917, reżyserował Louis Joseph Vance. Również 15 odcinków liczył serial z udziałem Pearl White, zatytułowany Pearl w wojsku (1916-1917), z główną rolą graną przez wiel-