6

miecze, z piersi wyrywał się bojowy, spazmatyczny krzyk. Do Saszy strzelano, odstrzeliwał się, działały przekręty, przerzucił pieniądze na Zachód. Nabył nieruchomość w Londynie. Coś mu się w głowie posiepało. Zajął się filozofią rosyjską, porzucił prawosławie, szuka! drogi na Ałtaju, zrobił z siebie pustelnika, zagłębił w buddyzmie, buddyzm zamienił na hinduizm, pląsał, zajął się teozofią. Hinduizm zamienił na judaizm (nie będąc Żydem), przez jakiś czas cierpiał na ateizm, schłopiał, został wegetarianinem. Z woli serca wyznaczył sobie pokutę, zamienił jeepa na byle jakie żiguli, pościł, przyrzekł nie zbliżać się do kobiet przez trzy lata.

To było dziesięciolecie rosyjskiego ciała. Utrata materializmu doprowadziła do odkrycia materialności. Dziewczęta zmieniły się w chłopców, chłopcy w dziewczęta. Pragnienia obtoczyły się w smarowidle uniseksualności. Sasza przez przypadek odkrył w sobie muzułmanina, otworzył pięć saun i harem, praktykował wudu, ruszył na Karaiby, stamtąd do Nigerii, cudem ocala! w Lagosie, wrócił, pokajał się w Mo-nasterze Daniłowskim, został referentem. Pracował w bezpiece i nawet miał czelność zachwycać się przede mną czynami sowieckich kagiebistów, kochał Amerykę, nienawidził Ameryki, z nostalgią wspominał przeszłość, przeszłości nie chciał. Niedawno ukończył trzydziestkę. Kontynuował eksperymenty ze zdrowym stylem życia, seksem, kinem, komputerami, reklamą. Sasza przyznawał, że sytuacja jest do chrzanu.

- Kurwa ze mnie, jeśli go nie znajdziemy - uzupełnił.

Tarcza strzelnicza

Jestem celem. Żywy, ciepły kłębek, nachyliwszy się biegnie przez pole. Kto się nie leni - strzela do mnie. Mam brudną, spoconą twarz, brudne ubranie, zniszczone buty, krew za paznokciami. Bez dwóch zdań - wygląd szaleńca. Nie mam ani czasu, ani sił myśleć o sobie. Biegnę. Bez jakiejkolwiek nadziei na powodzenie.

Oglądając pewnego razu przedrewolucyjne zdjęcia w ładnym angielskim albumie, złapałem siebie na jakże prostej myśli, iż każdy z uwiecznionych za chwilą stanie sią celem nieszcząścia. Każdego ono dopadnie. Nadwołżańscy brodacze z wypukłymi, czerwonymi oczami, wystrojone kupcowe ze smagłymi lizusami-subiektami przy boku, imperator na pieńku, ojciec Nabokowa ze speszonym, jak u każdego liberała, czołem, cztery tenisistki z owalnymi rakietami w swojej charkowskiej posiadłości, oficerowie podczas sjesty, pochyleni nad gazetą „Ruskie Słowo”, wsiowe głupki, zezujące do obiektywu - wszyscy na zapas zgromadzeni do cierpienia i -mimo beztroski - cierpienie można już odczytać z ich twarzy. Nawet wiącej - wolą cierpienia. Nie opór, a pionierskie pozdrowienie. Wolę upokorzenia, męczeńskiej śmierci.

Poczułem dziwny niepokój. Takie odczytanie zdjęć byłoby zrozumiałe przy założeniu wiedzy o przyszłości, lecz nie mogłem zrezygnować z myśli, że przyszłe cierpienie jest obecne w moich rodakach obiektywnie, bez względu na to, kim są, niezależnie od złości, miłości i poglądów, niezależnie ode mnie.

Na twarzach legł cień stosu ofiarnego, zdecydowanie bardziej wyraźny niż cień śmierci, który w sposób naturalny obecny jest na każdej fotografii. Pomyślałem sobie: kurtyna się podnosi. W Rosji istnieje szczególne uzupełnienie śmiertelności i nawet w zwykłym albumie rosyjskie twarze są piękne tą wyrazistością, którą zapewnia jedynie śmierć wskutek przemocy. Oczywistość, bladość, jak odblask pośmiertnej maski, ich pokornego przebywania w trumnie z rozstrzelaną twarzą, pięknie kontrastuje z zadufaniem fizjonomii przyjezdnych. W najlepszych rosyjskich współcieipiących portretach (j«k u Kramskoja) zawarty jest zachwyt nad nieszczęściem.

Przyszłość była założona, odgadniona i przedstawiona, i miała jedynie nastąpić. I właśnie dlatego, że w Rosjanach była już obecna - była możliwa. Wszystko pasuje.

Drży liść osiki. Bycie Rosjaninem oznacza bycie celem. Ofiarność ofiar to także zadanie w świecie, w którym jesteśmy zwolnieni z innych obowiązków, które zresztą wykonujmy byle jak, bez pośpiechu, przy okazji. Bywają rzadkie okresy, gdy Rosjanie zapominają o swojej stronie biernej i

15