6

bazą, fundament dla polityki na polu społecznym, ponieważ powstrzymują rozszerzanie się ryzyka w szerokim sensie, które zależy od wielu złożonych czynników. Dziś charakteryzują one włoskie społeczeństwo i tworzą siły do wspierania młodych w kryzysie rozwojowym związanym z trudnościami specyficznymi, odnoszącymi się do wieku dojrzewania. W tej kategorii będą się zawierać wszelkie działania o charakterze rekreacyjnym, kulturowym, socjalizacyj-nym, pomoc w wyborze zawodu, fonnacji, które mają na celu promowanie potencjału i kompetencji społecznych, promowanie relacji interpersonalnych, jak również świadomości społecznej;

-    promocja niespecyficzna albo też profilaktyka niedostosowania odnosi się do tych interwencji, które są zakładane poprzez projekty mające na celu rozwój czynników protektywnych i powstrzymywanie lub ograniczanie ogólnych czynników ryzyka osobistego i społecznego, które mogą przeszkadzać w przebiegu procesu adaptacji młodzieży. Tutaj rozumie się również kategorię aktywności służb społecznych, które są skierowane na profilaktykę, podnoszenie warunków życia i ograniczanie deprawacji społecznej, towarzyszenie młodzieży i poradnictwo w fazach i momentach ważnych zmian, jak również promowanie kompetencji, mających na celu pozytywną integrację społeczną;

-    promocja specyficzna przystosowania albo profilaktyka specyficzna przystosowania szkolnego, społecznego. Na tym poziomie umieszcza się wszystkie działania, które mają na celu modyfikowanie czynników uwarunkowań indywidualnych lub społecznych, które mogą uniemożliwiać pozytywne włączenie się podmiotów w kontekst społeczny taki, jak: szkoła, świat pracy, wspólnota lokalna. Chodzi o działania podtrzymujące, poradnictwa, które mają na celu projektowanie analiz spoleczno-środowiskowych, uwrażliwienie, formację skierowaną na dorosłych, nauczycieli, wychowawców, administratorów świata pracy, rodziców itd.;

-    profilaktyka specyficzna pierwotna zachowań agresywnych autoplastycznych i alloplastycznych. Dotyczy tych interwencji, które obejmują czynniki ryzyka niewłaściwych fonu zachowania się, mogących prowadzić do powstawania patologii społecznych. W tej kategorii umieszcza się projekty wychowania zdrowotnego, uwrażliwiania i formacji związanej z tematem nadużywania leków i manipulacji związanych z własnym ciałem, fanatyzmu i nietolerancji, czyli tych wszystkich działań, które odnoszą się do zachowań i postaw nadużywania, pasywności i przerzucania swoich obowiązków na innych, przemocy, aspołeczności;

-    profilaktyka specyficzna wtórna różnych form dewiacji. Obejmuje wszystkie interwencje wobec osób, które już są objęte patologią dewiacji w różnym stopniu. Mówi się tu o tych, którzy już nadużywają substancji psychotropowych, psychofarmaceutycznych, alkoholu, okazjonalnie narkomanii, czy też narkotyków ciężkich, byłych narkomanów, rodziny ze złożonymi problemami, podmioty wskazane przez sądy, jak również byłych więźniów. Są to wszelkie inicjatywy mające na celu podtrzymywanie pozytywnych kontaktów i wzorów zachowań, poradnictwo rodzinne, poradnictwo na polu społecznym, działania zwrócone na zapobieganie procesom stygmatyzacji i zsyłania na margines społeczny młodzieży nieprzystosowanej. Na rycinie 1 przedstawiona jest próba ulokowania tych różnych poziomów profilaktyki w odniesieniu do różnych typów ryzyka.

Działania zapobiegawcze powinny być systematyczne i powiązane ze sobą w ramach dokładnie zaplanowanych i przeprowadzonych programów wielosek-torowych. Działalność zapobiegawcza może również polegać na promowaniu zachowań alternatywnych w stosunku do tych, jakim chce się zapobiegać. Innymi słowy, ten sam cel może zostać osiągnięty na wiele sposobów. Niezależnie od różnicy w definiowaniu istoty działań profilaktycznych przyjmuje się, że zapobieganie może być realizowane na trzech poziomach. Tradycyjna klasyfikacja oddziaływań zapobiegawczych wygląda następująco [Bruno, 1996, s. 5]:

-    profilaktyka I stopnia - ma na celu promocję pozytywnych fonn aktywności i wczesną diagnozę potencjalnych zagrożeń dla jednostki i społeczeństwa. Bada również przyczyny zjawiska, by osłabić ryzyko jego powstania;

-    profilaktyka II stopnia - ma na celu zapobieganie rozprzestrzenianiu się i wzrostowi negatywnych zjawisk w społeczeństwie, tzn. grupy wysokiego ryzyka;

-    profilaktyka III stopnia - ma na celu zapobieganie zjawisku recydywy i nawrotom. Sąto zapobiegania ukierunkowane najednostki, które już zostały dotknięte patologią, przeszły proces resocjalizacji i wymagają pomocy w powrocie do pełnienia ról osobistych i społecznych (często identyfikowane z leczeniem i rehabilitacją).

Profilaktyka I-rzędowa wprowadzana jest w życie przez [Angelini, 1996, s. 164]:

-    włączanie środków masowej informacji, wprowadzenie różnych akcji form działań profilaktycznych. Ważne jest dobranie właściwych mediów do różnych odbiorców. W zapobieganiu patologiom informacja telewizyjna może działać na zasadzie propagandy reklamowej i źródła informacji;

-    działania legislacyjne, które powinny iść radykalnie w kierunku przeciwdziałania zachowaniom patologicznym, karaniu sprawców, a nie napiętnowaniu i stygmatyzowaniu ofiar.

Rozpoznanie czynników ryzyka. Jakkolwiek trudno jest jednocześnie określić, jakie czynniki są najważniejsze u konkretnej jednostki nieprzystosowanej społecznie, to z dużym prawdopodobieństwem można przyjąć, że największe niebezpieczeństwo wiąże się ze współwystępowaniem czynników dziedzicznych i środowiskowych. Świadomość takich czynników ryzyka powinna towarzyszyć każdemu wychowawcy, pozwala to bowiem na takie modyfikowanie stylu życia, aby ograniczyć destrukcyjne działanie tych czynników [Gaś, 1993, s. 15-17].

Ważne jest włączanie społecznych grup działania tworzonych przez osoby zainteresowane problemami patologii społecznej. Mogą to być dobrowolne stowarzyszenia i organizacje rodziców, a także stowarzyszenia profesjonalne. Działa-

73