6 (1425)

306 Trzy pojęcia definicji

wierające termin „mikron” przetłumaczyć w sensie zakresowym na zdanie tej części tego języka, do którego wyraz „mikron” nie należy. Po trzecie, jest to też w języku polskim definicja w sensie trzecim, czyli postulat tego języka, albowiem w języku polskim ma moc obowiązującą konwencja terminologiczna, by wyrazem „mikron” nazywać to, co spełnia warunek „x jest to tysiączna część milimetra”. Z przykładu tego, a można by je mnożyć, widać, że wyróżnione przez nas trzy pojęcia definicji bynajmniej się nie wykluczają, lecz posiadają elementy wspólne.

Na pytanie, czy każde z tych trzech pojęć posiada elementy tylko sobie właściwe, odpowiedź jest na ogół łatwa; w jednym tylko punkcie natrafia na trudności. Istnieją oczywiście definicje nominalne, które nie są definicjami realnymi ani postulatami — są to chociażby definicje nominalne podane w stylizacji metajęzykowej, np. reguły podające skróty. Istnieją też postulaty, które nie są ani definicjami realnymi, ani definicjami nominalnymi. Są to postulaty, które nie podają jednoznacznej charakterystyki żadnego wymienionego w nich przedmiotu. Czy jednak istnieją definicje realne, a więc jednoznaczne charakterystyki pewnego przedmiotu, które nie są równocześnie definicjami nominalnymi użytej w nich nazwy tego przedmiotu w języku, w którym definicje te są sformułowane? Na pytanie to niepodobna w całej jego ogólności udzielić odpowiedzi. Albowiem to, czy dane zdanie jest definicją nominalną pewnego wyrazu w pewnym języku lub dla pewnego języka L, zależy nie tylko od tego zdania, ale również od bogactwa zdań przyjętych w języku L i stosowanych w nim reguł inferencji. Zależnie od tego, jakie zdania są w języku L przyjęte i jakie w nim stosuje się reguły inferencji, to samo zdanie może wraz z tamtymi zdaniami i regułami inferencji wystarczyć jako środek przekładu eliminującego wyraz definiowany albo też może do tego nie wystarczyć. Jeśli idzie o języki, w których przyjęte są zwykłe prawa i reguły logiki, to można wykazać, że każde zdanie będące jednoznaczną charakterystyką pewnego przedmiotu O może w tym języku wraz z przyjętymi prawami i regułami logiki wystarczyć do dokonania przekładów potrzebnych na to, by zdanie to można było uznać za definicję nominalną nazwy przedmiotu O. Wynika z tego, że wśród definicji nominalnych jakichś terminów w języku L znajdą się wszystkie definicje realne, jakie w tym języku można sformułować.

Są ludzie, dla których wszystko, co trąci idealizmem platońskim, jest czerwoną płachtą. A pojęcie definicji realnej o idealizm platoński zatrąca. Jeśli się zdanie „kwadrat jest to prostokąt równoboczny” nazywa definicją realną kwadratu, to mówi się o jednoznacznej charakterystyce gatunku „kwadrat”, a więc pewnego uni-versale. Przeciwnicy platonizmu unikają więc mówienia o realnych definicjach przedmiotów i starają się wszelkie wypowiedzi dotyczące definicji realnych pewnych przedmiotów zastąpić wypowiedziami o definicjach nominalnych nazw tych przedmiotów, sformułowanych w stylizacji przedmiotowej. Zaprotestują oni np. przeciw powiedzeniu, że starając się odpowiedzieć na pytanie „co to jest sprawiedliwość” szukamy realnej definicji sprawiedliwości, a więc staramy się podać jednoznaczną charakterystykę sprawiedliwości. Powiedzą oni natomiast, że starając się odpowiedzieć na pytanie „co to jest sprawiedliwość” staramy się podać zgodną z prawdą nominalną definicję wyrazu „sprawiedliwość” w języku, w którym pytanie to zostało sformułowane, a więc do którego wyraz „sprawiedliwość” już należy. Będą oni mieli o tyle rację, że odpowiedź na to pytanie będzie definicją nominalną wyrazu „sprawiedliwość” w owym języku. Nie będą jednak mieli racji o tyle, że tym, którzy pytanie „co to jest sprawiedliwość” stawiają, wcale o słowo „sprawiedliwość” nie idzie, ale o to, co przez to słowo jest denotowane. Dokładniejszy sens tej uwagi można wypowiedzieć w sposób następujący: zdanie „Jan pyta o to, co to jest sprawiedliwość” jest zdaniem intensjónalnym. Można je przetłumaczyć na zdanie również intensjonalne „Jan pragnie znaleźć definicję realną sprawiedliwości”. Przeciwnicy idealizmu platońskiego tłumaczą je natomiast na zdanie intensjonalne „Jan pragnie znaleźć nominalną definicję wyrazu »spra-wiedliwość« w stylizacji przedmiotowej w języku polskim”. Otóż mimo że terminy „definicja realna sprawiedliwości” i „definicja nominalna wyrazu »spra-wiedliwość« w stylizacji przedmiotowej w języku polskim” są równozakresowe, zastąpienie pierwszego z nich przez drugi w zdaniu intensjónalnym może to zdanie przekształcić ze zdania prawdziwego w zdanie fałszywe. I tak też jest, jak się zdaje.

To jest powód, dla którego—jak sądzę — nie można w ogólnej teorii definicji zrezygnować z traktowania o definicjach realnych i ograniczać się do mówienia tylko o definicjach nominalnych.

20*