6 (1521)

1 16 KOMAN JAKOBSON

Bzeczownik szczegółowy, jak zauważył Freud, jest zastępowany przez bardzo ogóluy, np. machin, chose w tekstach pacjentów francuskich¹⁴. W wypadku „afazji amnezyjnej”, obserwowanym przez Goldsteina (s. 246 nn.), w niemieckich tekstach dialektycznych wszystkie rzeczowniki nie oznaczające żywych istot były zastępowane przez wyrazy Ding 'rzecz’ albo Stiiclele 'sztuka’, a wyraz iiberfahren 'wykonać, dokonać (perform)’ zastępował czasowniki, które można było zidentyfikować na podstawie kontekstu i które dlatego wydawały się mówiącemu zbyteczne.

Wyrazy, które nie mogą nie odnosić się do kontekstu, jak zaimki i przysłówki zaimkowe, i wyrazy służące tylko do zbudowania kontekstu, jak partykuły łączące (connectwes) i słowa posiłkowe, są szczególnie trwałe. Jako ilustracja niech posłuży typowa wypowiedź pacjenta niemieckiego zanotowana przez Quensela i cytowana przez Goldsteina (s. 302): „Ich bin doch hier unten, na wenn ich gewesen bin ich wees nicht, we das, nu wenn ich, ob das nun doch, noch ja. Was Sie her, wenn ich, och ich weess nicht, we das hier war ja...” Jak widać, ten typ afazji w stadium krytycznym oszczędza tylko rusztowanie, zworniki informacji.

Od średniowiecza spotykamy w teorii języka często twierdzenie, że wyraz poza kontekstem nie ma znaczenia. Ale słuszność tego twierdzenia ogranicza się do afazji lub ściślej: do jednego typu afazji. W wypadkach patologicznych, o których mowa, wyraz izolowany to rzeczywiście tylko puste dźwięki. Jak wykazały liczne testy, dla takich pacjentów dwa okazy tego samego wyrazu użyte w różnych kontekstach są po prostu homonimami. Ponieważ odrębne wyrazy niosą większy zasób informacji niż homonimy, cierpiący na afazję tego typu mają tendencję do zastępowania wariantów kontekstowych wyrazu przez różne wyrazy szczegółowe, stosownie do otoczenia w danym wypadku. Np. pacjent Goldsteina nigdy nie wymawiał wyrazu nóż osobno, ; lecz zależnie od funkcji danego noża i jego otoczenia nazywał go pcnetl-$kmrpmm, apple-parer, bread-knife, hu/e and-forlc (s. 621;

_/ formy wolnej, zdolnej do występowania osobno, wyraz khife stal się tu formą związaną.

„Mam dobie mieszkanie, przedpokój, sypialnię, kuchnię”, mówi pacjent Goldsteina. „Są też duże mieszkania, tylko od tyłu mieszkają kawalerowie (bachelors)”. Zamiast wyraz baohelor» moź-I j|ft było użyć bardziej analitycznego określenia unmarried people, ale mówiący wybrał przytoczony termin jednowyrazowy. Gdy go pytano kilka razy, co to jest baohelor, nie odpowiedział i był „wyraźnie w kłopocie” (s. 270). Odpowiedź w rodzaju „kawaler I to człowiek nieżonaty” albo „człowiek nieżonaty jest kawale-I rem” byłaby objawem orzekania identyfikującego, a więc wy-j nikiem rzutowania serii alternatywnej z kodu leksykalnego ję-j zyka angielskiego na dany kontekst. Bównoważne terminy stają i się dwoma połączonymi gramatycznie częściami zdania i wskutek tego są powiązane przez przyległość. Pacjent potrafił wybrać odpowiedni termin kawaler, gdy był on podtrzymywany przez kontekst występujący w potocznych rozmowach o „mieszkaniach kawalerskich” (baohelor apartments), ale nie umiał użyć serii alternatywnej kawaler = mężczyzna nieżonaty (bache-tor = unmarried man) jako tematu zdania, gdyż jego zdolność do niezależnej selekcji i substytucji była zakłócona. Jedyną treścią, jaką niesie zdanie identyfikujące, którego na próżno oczekiwano, jest: „bachelor znaczy 'mężczyzna nieżonaty’” albo „mężczyzna nieżonaty nazywa się kawalerem”.

Ta sama trudność powstaje, gdy się pyta pacjenta o nazwę przedmiotu wskazanego lub trzymanego w ręce przez osobę badającą. Afatyk z zakłóceniem w dziedzinie substytucji nie potrafi uzupełnić gestu osoby wskazującej przedmiot, lub pokazującej przedmiot trzymany, przez wymówienie jego nazwy. Zamiast powiedzieć: „to jest ołówek” lub „to się nazywa ołówek” doda on tylko eliptyczną uwagę o jego użyciu: „do pisania”. Jeżeli jeden z synonimieznych znaków jest obecny (jak np. wyraz kawaler albo wskazywanie na ołówek), to inny znak (taki jak wyrażenie człowiek nieżonaty albo wyraz ołówek) ma funkcję znaku ledundantnego i jest w rezultacie zbyteczny. Dla ąfatyka dwa webodząee | rachubę znaki wyłączają się; jeżeli osoba badająca