6 (1590)

NEUROPSYCHOLOGIA

daniach prowadzonych wspólnie z Milner w Montrealu (Milner, 1962), że niektóre wyniki testu uzdolnień muzycznych (Seashore Measures of Musical Talents) różnicowały pacjentów po prawo- lub lewostronnej resekcji przednich części piatów skroniowych, przeprowadzonej w celu leczenia padaczki. Dokładniej, resekcja prawego płata skroniowego powodowała znaczny deficyt pamięci tonalnej, podczas gdy operacje lewostronne nie miały żadnego wpływu na wykonanie tego podtestu. Deficyty te wyglądały na zaburzenia wyższego rzędu, czyli miały charakter agno-zji, ponieważ w badaniu audiometrycznym nie stwierdzano zmian słuchu. W dalszych badaniach Kimura (1961) przy użyciu roz-dzielnousznej techniki Broadbenta oceniała następstwa uszkodzenia płata skroniowego. Pacjenci z padaczką skroniową byli badani przed lobektomią i po tej operacji. Wszyscy pacjenci z napadami padaczki skroniowej przed operacją uzyskiwali niskie wyniki, lecz po operacji grupa lewoskroniowa znacznie się pogorszyła, natomiast poziom wykonania w grupie prawoskroniowej pozostał bez zmian. Tacy pacjenci z resekcjami prawostronnymi po operacji odtwarzali jednak więcej cyfr eksponowanych do prawego ucha niż przed operacją. Ogólniej mówiąc, jednostronna lobektomią skroniowa upośledzała rozpoznawanie materiału przez ucho przeciwległe. Fakt, że grupa po lewostronnej lobektomii skroniowej miała bardzo niskie wyniki, wiąże się z werbalnym charakterem użytego materiału, tzn. deficyt jest funkcją rodzaju eksponowanego materiału. Dane mocno potwierdzające taki punkt widzenia uzyskano, gdy Kimura (1964) opracowała test słuchania rozdzielnousznego, stosując krótkie melodyjki zamiast materiału werbalnego.

Kimura (1961) zakładała, że przewaga prawego ucha w eksperymentach nad roz-dzielnousznym słuchaniem (materiału werbalnego) wynika z bezpośredniego związku między dominacją mózgową a werbalnym

charakterem percepcji. Dalsze badania wykazały jednak, że zjawisko to można w dużym stopniu wyjaśnić przez coś, co nazwano później „efektem kolejności ucha” (Inglis, Sy-kes, 1967; Satz i in., 1965; SchuJhoff, Good-glass, 1969). Efekt ten polega na gorszym odtwarzaniu materiału z „drugiego ucha”, tzn. z tego ucha, z którego materiał był odtwarzany jako drugi w kolejności. Odtwarzanie z „pierwszego ucha” jest bliższe w czasie momentowi bezpośredniego odbioru bodźców, natomiast materiał odtwarzany jako drugi ulega rozpadowi w pamięci krótkotrwałej (STM, short-term mentory).

Wyniki opisywanych w literaturze klinicznych badań nad amuzją często były niejednoznaczne, jeśli chodzi o kwestię lokalizacji. Wprawdzie w wielu przypadkach uszkodzenie znajdowało się w przedniej części lewej półkuli, lecz u niektórych pacjentów uszkodzone były ewidentnie okolice czołowo-skro-niowe półkuli prawej (Confavreux i in., 1992), zaś u jednego chorego z zawałem w okolicy ciemieniowo-potylicznej lewej półkuli stwierdzono współwystępowanie amuzji i żargona-fazji (Hofman i in., 1993). W jednym rzadkim przypadku uszkodzenia umiejscowionego w okolicy wyspy w prawej półkuli wystąpiła dysocjacja między deficytem odbioru muzyki a normalnym rozumieniem mowy i dźwięków z otoczenia (Griffiths i in., 1997). Ponieważ amuzja w różnych postaciach niemal zawsze towarzyszy innym deficytom, zwłaszcza afazji, interpretując wyniki testów, często mylono zaburzenia rozpoznawania muzycznego z werbalnymi aspektami sytuacji testowej, takimi jak trudności z rozumieniem poleceń słownych i z nazywaniem. Kimura opracowała test, który polegał na równoczesnej prezentacji do obu uszu czterosekundo-wych melodyjek. Po każdej parze melodii eksponowano cztery pojedyncze melodyjki i proszono badanego, żeby określił, które miejsce w serii zajmują dwie melodyjki prezentowane rozdzielnousznie, np. „pierwsza

PŁATY SKRONIOWE

i trzecia”, „druga i trzecia”, „pierwsza i czwarta”. Kimura odkryła przewagę lewego ucha (prawej półkuli) w zakresie percepcji melodii (Kimura, 1964,1967), co potwierdziły dalsze badania (Shankweiler, 1966). Inni autorzy wykazali przy słuchaniu rozdzielnousznym znowu przewagę lewego ucha w zakresie spostrzegania intonacyjnych aspektów mowy (Blumstein, Cooper, 1974; Zurif, 1974). Kimura (1967) zwróciła uwagę, że ta asymetria słuchowa dla słów i muzyki dała nam nową technikę badania dominacji półkulowej. Wyniki jej badań uzupełnili inni (Schulhoff, Goodglass, 1969; Sparks i in., 1970), stwierdzając obustronne¹ pogorszenie rozpoznawania słuchowego po uszkodzeniu i jednego, i drugiego płata skroniowego, zależne od rodzaju prezentowanego materiału - po uszkodzeniu lewej półkuli występowały głębokie deficyty obustronne przy bodźcach słownych, natomiast po uszkodzeniu prawej półkuli znaczne deficyty obustronne dotyczyły sekwencji tonalnych. W każdym przypadku obserwowano także spadek sprawności ucha po stronie przeciwległej do uszkodzenia przy rozpoznawaniu tego drugiego rodzaju materiału, tzn. przy uszkodzeniach lewopółkulo-wych obniżona była sprawność prawego ucha dla sekwencji tonów, natomiast przy uszkodzeniach prawej półkuli obniżenie sprawno-ści lewego ucha dotyczyło cyfr.

Rozróżnienie podobne do tego, które opisał Vignolo, uzyskali w swoich badaniach Zurif i Ramier (1972). Eksponując rozdziel-nousznie cyfry i sekwencje fonemów, stwierdzili różnice między osobami z uszkodzeniami lewo- lub prawostronnymi, wskazujące, że lewa półkula w większym stopniu zajmuje się przetwarzaniem informacji fonologicz-nych, natomiast prawa półkula zajmuje się raczej akustycznymi parametrami mowy.

Często podnoszona jest kwestia, czy pierwotne deficyty sensoryczne przyczyniają

EL.

się do powstania zaburzeń agnostycznych, czyli tzw. deficytów wyższego rzędu. W niektórych przypadkach są tacy, którzy wątpią w istnienie pewnych „czystych” syndromów, na przykład wzrokowej agnozji przedmiotów (rozdz. 7), przy braku jakiegoś pierwotnego deficytu sensorycznego. Jak już wspomniano, pierwotne deficyty sensoryczne pochodzenia korowego w zakresie słuchu trudno wykryć z powodu obustronnej reprezentacji każdego ucha w korze mózgowej. Oxbury i Oxbury (1969) porównali dane dotyczące odtwarzania cyfr eksponowanych rozdzielnousznie w grupach pacjentów z uszkodzeniami lewej lub prawej półkuli, u których kora zakrętu He-schla była albo całkowicie usunięta, albo zachowana w całości. Przed operacją kolejność odtwarzania cyfr świadczyła o przewadze prawego ucha, tzn. chociaż cyfry docierały równocześnie do obu uszu, badani najczęściej najpierw odtwarzali cyfry z prawego ucha, zanim zaczęli odtwarzać te z lewego ucha. Po lewostronnej lobektomii skroniowej obejmującej zakręt Heschla wzrosła liczba błędów przy odtwarzaniu cyfr eksponowanych do prawego ucha, lecz kolejność odtwarzania się nie zmieniła. Po lewostronnej lobektomii skroniowej z zachowaniem zakrętu Heschla kolejność odtwarzania była odwrotna, tzn. odtwarzano cyfry najpierw z lewego ucha, a dopiero potem z prawego ale liczba błędów nie wzrosła. Prawostronna lobektomią skroniowa obejmująca zakręt Heschla nie zwiększyła liczby błędów i nasilała tendencję do odtwarzania cyfr najpierw z prawego ucha. Resekcja prawego płata skroniowego z zachowaniem zakrętu Heschla nie powodowała zmian w żadnej z mierzonych zmiennych. Dane te wyraźnie pokazują, jak ważny jest brak pierwotnej kory słuchowej dla powstania deficytów. Późniejsze badania (Efron, Crandall, 1983), przeprowadzone na małej grupie osób po lobektomii skroniowej wskazują, że operacja zmniejsza

1

To znaczy zarówno elementów z lewego, jak i prawego ucha (przyp. red. nauk.).