6 (465)

IX Mikroekonomia

1.3. Przedmiot ekonomii

Poszczególne kierunki i szkoły w ekonomii różnią się między sobą w pojmowaniu przedmiotu i metod w ekonomii. Najogólniej można ocenić, iż w poglądach na przedmiot badań ekonomii politycznej wyodrębniły się dwa zasadnicze ugrupowania. Pierwsze, uwypuklające „techniczną” stronę gospodarowania społecznego, nadaje ekonomii charakter nauki poszukującej sposobów optymalnego zaspokojenia potrzeb materialnych człowieka. „Ekonomia jest nauką społeczną: bada problemy, w obliczu których stają społeczeństwa na skutek tego, że jednostki chcą konsumować więcej dóbr i usług, niż ich mają do swojej dyspozycji, co stwarza problem względnego niedoboru. Potrzeby są na ogól nieograniczone i wyraźnie nienasycone, podczas gdy środki na ich zaspokojenie (które często dzieli się na ziemię, siłę roboczą, kapitał i przedsiębiorczość) są ograniczone. Ażeby stawić czoło problemowi niedoboru, potrzebny jest społeczny mechanizm dzielenia tych ograniczonych zasobów między nieograniczone warianty. Jeden z aspektów tego procesu wiąże się z ograniczaniem indywidualnych potrzeb i pobudzaniem gotowości do dostarczania zasobów. (...) Nowoczesna teoria ekonomiczna bada, w jaki sposób współczesne społeczeństwa stawiają czoło problemom wynikającym ze zjawisk względnego niedoboru. Skupia się ona przeważnie na procesach rynkowych, które zastąpiły kościół, tradycję i państwo w ich funkcjach pierwotnych mechanizmów aloka-cyjnych”'⁴. Ponieważ jednak alokacja przez rynek pozostaje stale pod wpływem czynników społecznych (moralność, związki zawodowe, organizacje charytatywne itp.) i politycznych. „Nowoczesna teoria ekonomiczna próbuje wciąż uporać się z wzajemnymi zależnościami między czynnikami ekonomicznymi, społecznymi i politycznymi. Zogniskowała swoje zainteresowania na działaniu sił rynkowych, koncentrując się na mechanizmach alokacji szczupłych zasobów poprzez rynek oraz na czynnikach określających ppziom i wzrost produktu gospodarczego”^{1 2}. Stanowisko drugie, podkreślające aspekt społeczno - ideologiczny, nadaje ekonomii status nauki poszukującej społecznych praw rządzących procesami gospodarowania ludzkiego, na konkretnym etapie rozwoju społecznego.

Takie zróżnicowane podejście do pojmowania przedmiotu ekonomii powoduje, że w literaturze napotykamy różne jego interpretacje. Przedstawiciele marginalizmu w ekonomii, uważali, że nauka ta za przedmiot swych badań winna uznać stosunek jednostki do dóbr, dzięki którym osiąga się zadowolenie. Reprezentanci szkoły matematycznej, dostrzegali przedmiot ekonomii „czystej” w badaniu mechanizmu kształtowania się cen w warunkach konkurencji doskonałej. Historycy, negując istnienie obiektywnych praw rządzących gospodarką, uważali, że ekonomia jako „nauka historyczna”, winna poszukiwać szczególnych, narodowych prawidłowości rozwoju gospodarczego na kolejnych etapach rozwoju danego narodu w jego historii. W łonie nurtu katolickiego, m.in. przyjmuje się, że „ekonomia jest nauką o wytwarzaniu i rozdziale środków zaspokajania społecznych potrzeb gospodarczych”'⁶. Kierunek marksistowski za przedmiot ekonomii politycznej przyjmował badanie społecznych praw rządzących procesem produkcji i podziału środków materialnych zaspokojenia potrzeb ludzkich^{3 4}. W rozumieniu ekonomistów „szkoły chicagowskiej” nauka ta zajmuje się tym, jak ludzie radzą sobie z zaspokojeniem potrzeb materialnych w warunkach rzadkości dóbr⁵. Jak łatwo zauważyć, zdania wielu uczonych różnią się i przedmiot badań ekonomii nie został jednoznacznie i ostatecznie określony. Dla potrzeb wykładu możemy przyjąć, że: ekonomia jest nauką społeczną, badającą mechanizmy alokacji środków poprzez produkcję i podział w warunkach względnego niedoboru zasobów.

Z powyższej definicji wynika, iż ekonomia zajmuje się badaniem prawidłowości rządzących procesem gospodarowania, tj. produkcji, podziału, wymiany i konsumpcji. Inaczej: ekonomia zajmuje się badaniem zachowań i ekonomicznych konsekwencji zachowań podmiotów gospodarczych w dziedzinie wykorzystania ograniczonych zasobów (rzadkość), które mogą być w rozmaity sposób zastosowane (alokacja) w sferze produkcji, podziału, wymiany i konsumpcji.

Tu należy wyjaśnić niektóre pojęcia, związane z tak pojmowanym przedmiotem ekonomii:

Rzadkość - odnosi się do różnicy między ogólną sumą dóbr i usług, których ludzie potrzebują, aby zaspokoić swoje różnorodne potrzeby, a możliwościami ich zaspokojenia. Gdyby nie występowało zjawisko rzadkości, ekonomia nie byłaby potrzebna.

Alokacja - to rozdział, czy też rozdysponowanie środków pomiędzy różne konkurujące cele. Dla gospodarstwa domowego tym celem jest maksymalizacja użyteczności nabywanych dóbr (maksyamlizacja zadowolenia); dla przedsiębiorstwa - maksymalizowanie zysku z działalności gospodarczej (różne pojmowanie).

Zasoby gospodarcze - są to środki zaspokojenia potrzeb. Istnieje cała złożona struktura ich podziału, dla potrzeb wykładu wymienimy jedynie: materialne, zasoby pracy, usługi.

1

   H. Landreth, D.C. Colander, Historia myśli ekonomicznej. PWN, Warszawa 1998, s. 25-26.

2

   ^--~~ „ 07

3

   Cz. Strzeszewski, Katolicka nauka społeczna. Warszawa 1985, s. 71.

4

   Por. O. Lange, Ekonomia polityczna, Warszawa 1978 (t.I i II), s. 15.

5

   Kamerschen, McKenzie, Nardinelli, Ekonomia. Gdańsk 1991, s.l 1.