6 (93)

przejście od ekonomicznej do klasycznej formy konfederacji, to sam fakt rozszerzenia obszarów życia społeczno-ekonomicznego objętych integracją wspólnotową zdaje się świadczyć na korzyść tezy mówiącej o generalnym umocnieniu się „metody wspólnotowej”. Tym samym wzmocnieniu uległ także element federacyjny, czego dodatkowo dowodziło zintensyfikowanie prac nad powołaniem do życia Unii Europejskiej. Koncepcje na jej temat formułowane były od dawna (do najbardziej znanych należały założenia wspomnianego wcześniej „raportu Tindemansa” z 1975 r.), przy czym zdecydowana większość z nich widziała UE jako strukturę federalną, o dużych uprawnieniach wobec państw członkowskich, w tym także w takich drażliwych w kontekście zachowania suwerennych uprawnień państw sferach jak polityka zagraniczna i obronna.⁶⁴

Sygnalizując tego rodzaju tendencje federalistyczne nie należy jednak przeceniać zbytnio ich znaczenia czy siły oddziaływania. Prowadzona w niniejszych rozważaniach analiza procesów integracyjnych zachodzących w latach 90. nie może bowiem polegać na aptekarskim wyważaniu proporcji między komponentem federalnym czy konfederalnym w ramach Unii Europejskiej. Mające historyczne znaczenie powstanie UE w 1992 r. nie przesądziło bowiem - jak już sygnalizowano wcześniej - o dominacji któregoś z owych komponentów. Połączenie federalizmu i konfederalizmu nadal jest bowiem wyraźnie widoczne w strukturze Unii opartej na trzech filarach.

Pierwszy z nich, obejmujący głównie procesy integracji ekonomicznej, zdaje się być w coraz większym stopniu domeną ponadnarodowych organów wspólnotowych. Wprawdzie zachowane są przy tym wszelkie gwarancje interesów narodowych państw członkowskich, nie ulega jednak wątpliwości, że organy te sukcesywnie rozszerzają swoje uprawnienia, tym samym działając nolens volerts coraz bardziej zgodnie z założeniami modelu federalistycznego.⁶⁵ Przejawem tego typu tendencji było m.in. powołanie na mocy Traktatu z Maastricht - wprawdzie raczej deklaratoryjnie niż realnie istniejącej - instytucji obywatelstwa UE, jak również przyjęcie w 1999 r. wspólnej waluty euro, którą niektórzy chcą widzieć jako jeden z pierwszych atrybutów europejskiego superpaństwa federalnego.

Natomiast pozostałe filary nadal pozostają zasadniczo domeną państw członkowskich, zachowujących w ich ramach daleko idące kompetencje. Dotyczy to zwłaszcza drugiego filaru, opierającego się na zasadach współpracy międzyrządowej, a więc mieszczącego się w decydującej mierze w logice

—

⁶⁴    Jak ocenia się, „raport Tindemansa” wpisywał się w nurt działań zmierzających w kierunku „bardziej ponadnarodowej i federalnej formy integracji" - S.Bulmer, W.Wessels, The European CounciI: decision-making in European politics, London 1987, s.46. Por. także: J.Vandamme, The Tindemans Report, (1975-1976) w: The dynamics of European Union, ed. R.Pryce, London 1987.

⁶⁵    Obszerną analizę funkcjonowania organów wspólnotowych w kontekście przystawalności do koncepcji federalizmu prezentuje F.Kinsky, op.cit., rozdz. II.

i konfederacyjnej. Nie oznacza to jednak, że i w tej dziedzinie nie mamy do czynienia z pewną wyraźnie zauważalną ewolucją zachodzącą w drugiej I połowie lat 90. — jej najważniejszymi, szczegółowo omawianymi w jednym

Łdalszych rozdziałów przejawami były m.in. postanowienia Traktatu sterdamskiego wprowadzające instytucję Wysokiego Przedstawiciela ds. IWPZiB czy zwłaszcza decyzja z 1999 r. o stworzeniu przez UE własnych, autonomicznych sił szybkiego reagowania. Tego typu zjawiska i procesy można łatwo scharakteryzować jako idące w kierunku większego „uwspólnotowiania” nijnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa, czyli obejmowania jej w szerszym (co nie oznacza obiektywnie daleko idącym) zakresie kompetencjami organów ponadnarodowych. Tym samym zdaje się to świadczyć o stopniowym narastaniu tendencji federalistycznych także w odniesieniu do problematyki drugiego filaru.

i Generalnie rzecz biorąc, Unia Europejska nadal jednak pozostaje strukturą opartą na obydwu modelach: federalistycznym i konfederalistycznym, przy czym kwestią otwartą jest ocena, który z tych modeli będzie (lub też czy powinien) przeważać w przyszłym rozwoju Unii, w tym zwłaszcza w odniesieniu do problematyki niniejszej pracy, czyli pozycji i roli UE w stosunkach międzynarodowych. To ważne zagadnienie zostanie podsumowane w konkluzjach, w tym miejscu natomiast warto spróbować spojrzeć na relacje: federalizm-konfederalizm w skrótowym chociażby ujęciu teoretycznym, pozwalającym na ich usytuowanie w odmiennej perspektywie poznawczej.

Podejście teoretyczne

i

Uwzględniając podejście teoretyczne, już na wstępie można postawić tezę, która paradoksalnie zdaje się przeczyć przedstawionym wyżej rozważaniom, a mianowicie taką, że mamy tu do czynienia nie z dwoma, ale zasadniczo z jedną koncepcją, którą zbiorczo określa się jako federalizm.

Jest to wprawdzie zagadnienie trudne do badania ze względu na fakt, że politologia nie wypracowała jeszcze ogólnej teorii federalizmu, a nawet jego powszechnie przyjętej definicji”. Jeśli jednak przyjmie się, najogólniej rzecz ujmując, że ,.federalizm to przede wszystkim proces polityczny zmierzający do integracji ekonomicznej i politycznej" f to można zgodzić się z już dawno temu sformułowaną i przytaczaną wcześniej definicją autorstwa klasyka federalizmu,

1 jakim był H.Sidgwick. Według niego, konfederacja (związek niepodległych państw) oraz federacja (oznaczająca państwo federalne) reprezentują „dwa etapy w rozwoju federalizmu”. Podział na te dwie części składowe „w żadnym z tych przypadków nie jest prosty i ostry”, gdyż mogą one „występować w różny sposób i z różnym natężeniem",^{1 2} Pokrywa się to z oceną wybitnego znawcy

63

1

   W.Bokajło, op.cit., s.70 i 78.

2

   H.Sidgwick, The elements of politics, 4th ed., London 1919 (cyt. za: M.Burgess, op.cit., S.253-55).