72

TH __ MORFOLOGIA

5.3. Budowa form czasownikowych

5.3.1. Formy trybu oznajmującego

Formy czasu teraźniejszego i przyszłego dokonanego tworzymy, dodając do tematu wtórnego, złożonego z tematu podstawowego i przyrostka czasu teraźniejszego końcówki osobowe:

w kon. I: lp -ą, -esz, -e, lm -emy, -ecie, -q; w kon. II: lp -ę, -iszjysz, -Hy, lm -imyiymy, -icielycie, -ą\ w kon. III: lp -m, -sz, -0, lm -my, -cie, -ą.

Są to formy syntetyczne, niezróżnicowane pod względem rodzaju gramatycznego.

Formy czasu przeszłego tworzymy, dodając flektywy do tematu wtórnego, złożonego z tematu podstawowego i przyrostka czasu przeszłego. Są one również złożone z morfemu formotwórczego -ł-f-l-, morfemu rodzaju m -0- lub ż -a- albo n -o-, mos niemos -y- oraz morfemu osoby i liczby: lp -m, -ś, -0, lm -śmy, -ście, -0. Stanowią one łącznie następujące ciągi:

	Lp
	1. os.	2. os.	3. os.
m	-łem,	-łeś,	-ł,	np. rob+i-ł+0+em,
ż	-łam,	-łaś,	-ła,	np. rob+i-ł+a+m,
n	(-łom),	(-łoś),	-ło,	np. rob+i-ł+o+0;

	Lm
	1. os.	2. os.	3. os.
mos	-liśmy,	-liście,	-li,	np. rob+i-l+i+śmy,
niemos	-łyśmy,	-łyście,	-ły,	np. rob+i-ł+y+śmy.

Są to formy aglutynacyjne, morfemy osoby i liczby mogą być bowiem oderwane od czasownika i doczepione w wypowiedzeniu do jakiegoś wyrazu poprzedzającego, por. Dobrze to zrobiłeś - Dobrześ to zrobił. Formy 1. i 2. osoby lp n zostały wzięte w nawiasy z powodu ograniczeń w ich używaniu, o których była mowa na s. 142.

Do form czasu przeszłego należą również tzw. formy bezosobowe: tworzą je morfemy -no, -ono^to. Morfem -no dodawany jest do tematu

FLEKSJA, ODMIANA

czasu przeszłego zakońozonago na -a-, także takie, które wymienia się z -e-, np. mal-owa-no, pts-ywa-no, da-wa-no, pis-a-no, krzycz-a-no itp. Morfem -ono dodawany Jest do tematu czasu teraźniejszego tych czasowników, których temat czasu przeszłego tworzy przyrostek -0- po spółgłosce oraz -ify-, np. ukradzi-0-ono (por. ukrad-0-ł), piecz-0-ono (por. piek-0-ł), prosz-0-ono (por. pros-i-ł), susz-0-ono (por. susz-y-ł). Morfem -to dodawany jest do tematu czasu przeszłego zakończonego samogłoską inną niż -a- oraz spółgłoską -r-, np. stuk-nią-to, dę-0-to, gię-0-to, bi-0-to, wyzu-0-to, wy tar-0-to. Powyższe formy, w przeciwieństwie do form osobowych czasu przeszłego, są syntetyczne.

Formy czasu przyszłego niedokonanego są formami złożonymi: składają się z form czasu przyszłego czasownika BYĆ oraz:

(a)    formy bezokolicznika,

(b)    form identycznych jak formy 3. osoby czasu przeszłego. Uzyskujemy więc formy typu

(a)    będę robić, będziesz robić... dla wszystkich rodzajów lub

(b)    będę robił, będziesz robił... w m, będę robiła, będziesz robiła.,. w ż, będzie robiło w n itd. (i tu formy 1. i 2. osoby lp n używane są wyjątkowo).

Formy (a) i (b) są synonimiczne.

5.3.2. Formy trybu przypuszczającego

Formy trybu potencjalnego mają następującą budowę: do tematu czasu przeszłego dodajemy flektyw złożony z kilku morfemów fleksyjnych: morfemu formotwórczego    morfemów rodzaju takich jak w czasie

przeszłym, morfemu trybu przypuszczającego -by- i morfemów osoby i liczby jak w czasie przeszłym. Uzyskujemy więc ciągi:

	Lp			^ •
	1. os.	2. os.	3. os.
m	-łbym,	-łbyś,	-łby,	np. mal+owad+0+by+m,
ż	-łabym,	-łabyl,	-łaby,	np, mal+owa-ł+a+by+j,
n	(-łobym),	(-łobyi),	-łoby,	np. mal+owa-ł+o+by+0',