74 (133)

tężnym rorwoju nowych dziedzin wiedzy. Kopczyński zdecydowanie podkreśli! potrzebę napisania słownika polszczyzny Jako podstawy rozwoju polskiej lingwistyki, wskazał źródła zbierania materiału, a poprzez swoje zbiory utorował drogę Bogumiłowi Lindemu w jego pionierskiej pracy.

Równocześnie pojawił się problem terminologii naukowej. Praktycznie z tym zagadnieniem zetknęli się członkowie Towarzystwa do Ksiąg Elementarnych przy tłumaczeniu i pisaniu podręczników. Poświęcił mu uwagę Piramowicz w mowie w 1779 roku, oceniając go Jako ważny postulat dydaktyczny. Kopczyński odważnie, wbrew polemice, do wykładu gramatyki wprowadził cały szereg nowych terminów do dziś dnia używanych, a zbudowanych na zasadzie słowotwórczej; wychodził bowiem z założenia, podobnie jak Piramowicz, że młodzieży zdobywającej dopiero początki wiedzy ułatwi przyswojenie i utrwalenie nowego pojęcia w znacznie wyższym stopniu termin polski.

Podręcznik gramatyki w myśl polecenia Komisji zawierał część przeznaczoną dla uczniów oraz znacznie obszerniejszą dla nauczycieli jako tzw. Przypisy (np. cz. I stron 96 + 223). Rozwijały one w sposób pogłębiony materiał naukowy oraz dawały wskazówki metodyczne, uzupełnione później w Układzie gramatyku (1783). Przypisy tworzą rodzaj przewodnika metodycz-] nego i są zarazem pierwszą metodyką nauczania języka polskiego, ujętą w sposób niezwykle jasny i przejrzysty. zaopatrzoną w tablice, przypisy, propozycje konspektów lekcyjnych.

Autor podkreślił znaczenie indukcji w nauczaniu,! dając pierwszeństwo słowu mówionemu, zaakcentował] konieczność liczenia się z psychologią rozwojową dziecka, ukazywał wartość poglądu i czynnika zainteresować nia. Zdając sobie sprawę z służebnej roli gramatyki

ustala) jej miejsce w systemie nauk obok logiki i retoryki, które składają się na pojęcie kultury języka. Do tego sakresu włączy) również sprawę kształcenia ortoepii i dykcji młodzieży, uważając błędy w tej dziedzinie za . wynik złych nałogów. Doświadczony pedagog położył więc nacisk na ćwiczenia i żywe słowo nauczyciela, wpajając zarówno młodzieży szlacheckiej, jak „miej-[ sklej i wiejskiej kondycji" dbałość o język ogólnona-\ rodowy.

Kult Kopczyńskiego dla polszczyzny wyraził się f. również we wprowadzeniu do gramatyki utworów if pisarzy polskich, których tekstami ilustrował zagad-Ipnienia teoretyczne z zakresu stylu, czy wersyfikacji.

Ę ■ Była to również droga do obudzenia zainteresowania, jak i oddziaływania na postawę ideową wychowanków. ^f Przykłady zastosowania utworu literackiego w nauczaniu języka pokazał w załączonych konspektach lekcyj-nych (np. na Sielance Szymonowicza omówił formy / czasowników). Natomiast wpływ ideowy tekstów literackich odbił się nawet dalekim echem w procesie fila-| retów, podkreślających narodowe treści gramatyki Kopczyńskiego, w wyniku czego jego podręcznik został zaliczony przez carskich urzędników w poczet „książek Kakazanych”. Warto dodać, że podręcznik był również •Źródłem wiedzy o mowie polskiej na ziemiach, leżących . ; poza terytorium Rzplitej, na Śląsku, jak świadczą zbiory uczonego pedagoga oświecenia, Jana Szersznika -w Cieszynie.

r. Gramatyka Onufrego Kopczyńskiego — jako całość, /owoc dziesięcioletniej pracy autora, jest obrazem trudów, jakie napotykali twórcy pierwszych podręczników ^ opolskich, pisanych na polecenie Komisji, torujących drogę nowej dziedzinie wiedzy; jest on zarazem dowodem wytrwałej i mądrej pracy oraz aktem postawy patriotycznej autora, podobnie jak jego Elementarz dla

153