58 (188)

klientów, nie pracy, ponieważ tylko wtedy, kiedy będziemy potrafili robić rzeczy, za które inni będą chcieli płacić, będziemy się nadawać do funkcjonowania na współczesnym rynku pracy. Niewątpliwie samozatrud-nienie jest jedną z fundamentalnych alternatyw w poszukiwaniu pracy i stabilizowaniu drogi zawodowej¹⁷.

Okazuje się jednak, że obok wszechobecnych transformacji mamy do czynienia z pewnymi zaskakująco długotrwałymi tendencjami. Dla przykładu, w wielu społeczeństwach w przebiegu kariery zawodowej ludzi z różnych środowisk występują permanentne różnice. Aktualne badania w społeczeństwie brytyjskim potwierdziły np. utrzymywanie się trzech tradycyjnych typów pracy zawodowej pozytywnie skorelowanej z określonym środowiskiem pochodzenia badanych. Ashton i Field (1976), bo

0    nich mowa, scharakteryzowali trzy typy pracy zawodowej spotykane w Wielkiej Brytanii, mianowicie „zawody długoterminowe”, wykonywane głównie przez przedstawicieli klasy średniej, „zawody robotnicze” (w tym także techniczne, urzędnicze i robotników wykwalifikowanych) oraz „zawody o niskim poziomie kwalifikacji” (w tym robotnicy niewykwalifikowani). Hierarchia wymienionych zawodów utrzymuje się Wielkiej Brytanii do dziś, choć rozpowszechnienie pracy dorywczej i w niepełnym wymiarze czasowym oraz rosnące bezrobocie przyczyniają się do zmiany charakteru pracy zawodowej na wszystkich trzech poziomach (Hodkin-son, 1997)¹⁸. Na tę klasową w gruncie rzeczy hierarchię nakłada się scharakteryzowany przez Huttona (1995) schemat społeczeństwa typu „40-30-30”. Oznacza on, że jedynie 40% aktywnej zawodowo ludności znajduje zatrudnienie w pełnym wymiarze czasu pracy na stanowiskach

1    w zawodach gwarantujących stabilność na całe życie, względnie samo-zatrudnienie w sposób dający poczucie bezpieczeństwa; kolejne 30% osób to pracownicy, których różne formy samozatrudnienia nie gwarantują takiej pewności oraz pracownicy zatrudnieni w niepełnym wymiarze godzinowym i w ramach prac dorywczych; pozostałe zaś 30% to osoby zepchnięte na margines społeczeństwa, bezrobotne lub pracujące za głodowe stawki.

Interesujące, ze względu na wspomnianą wcześniej kategorię trwałości, wydają się także badania Ritook prowadzone na węgierskim rynku pracy (Ritook, 1997). Autorka badała mianowicie dynamikę karier zawodowych dorosłych (wiek badanych: 19-54 lat) od lat siedemdziesiątych po rok 1995 (weryfikacje poprzeczne). Zaskakujące, że zarówno trzydzieści lat temu, jak i w połowie lat dziewięćdziesiątych respondenci wymie-

¹⁷    Jak pisze Handy (1996, s. 165), coraz więcej ludzi wybiera w życiu wariant wyznaczania honorarium zamiast pensji, „idą na portfel” lub „idą na wielorakość”, co oznacza zmianę pełnego zatrudnienia na niezależność.

¹⁸    Posłużyłam się tu opracowaniem brytyjskim jako przykładem ilustrującym zagadnienie, ponieważ nie są mi znane analogiczne, całościowe opracowania polskie.

58