7 (1530)

Złożony charakter systemu funkcjonalnego umożliwia wymianę poszczególnych elementów, w przypadku gdy jeden z obszarów mózgu ulegnie uszkodzeniu. Łuria mówi o przebudowie funkcji, co stanowi podstawę oddziaływania terapeutycznego. Oddziaływanie to polega przede wszystkim na wykorzystaniu zachowanych umiejętności pacjenta.

Opierając się na teorii Łurii, Elkhonon Goldberg, jeden z jego amerykańskich uczniów, wprowadził pojęcie poziomowej struktury kory mózgowej. Przy tym zwraca on uwagę na podobieństwa i różnice zachodzące w działaniu półkul mózgowych. Istnieją bowiem poziomy poznawcze wspólne dla obu półkul. I tak w półkuli prawej Goldberg wyróżnia:

-    poziom potyliczno-ciemieniowy (wzrokowo-przestrzenny),

-    poziom skroniowo-ciemieniowy (słuchowo-przestrzenny),

-    poziom potyliczno-skroniowy (wzrokowo-sluchowy),

-    poziom ruchowo-czołowy (motoryczno-wykonawczy).

Lewa (dominująca) półkula zaś charakteryzuje się według Goldberga bardziej złożoną organizacją ściśle związaną z językiem:

-    poziom potyliczno-ciemieniowy (wzrokowo-przestrzenny symbolicz

ny),

-    poziom skroniowo-ciemieniowy (językowo-przestrzenny),

-    poziom potyliczno-skroniowy (językowo-wzrokowy),

-    poziom ruchowo-czołowy (motoryczno-wykonawczy),

-    poziom ruchowo-przedczołowy (językowo-wykonawczy).

Włączenie poziomu językowego w obręb bardziej podstawowych sensorycznych i motorycznych umiejętności nawiązuje do hipotezy o regulacyjnej funkcji języka, sformułowanej przez Lwa Wygotskiego, bliskiego współpracownika Łurii.

Teorie współczesne Teoria mikrogenetyczna

Nieco inną zasadę działania mózgu przyjmuje amerykański neurolog Jason Brown, twórca mikrogenetycznej teorii funkcjonowania ośrodkowego układu nerwowego. Autor ów odwraca tradycyjny porządek opracowywania informacji w naszym umyśle. Przede wszystkim wskazuje na to, że niesłuszne jest rozdzielanie funkcji percepcyjnych i motorycznych. Zakłada przy tym, że również w spostrzeganiu ważniejszy jest przepływ informacji od centrum do obwodu niż od otaczającej nas rzeczywistości do mózgu.

Jest to zgodne z najnowszymi badaniami, których wyniki wskazują na to, że rzeczywiście w spostrzeganiu istotną rolę odgrywają hipotezy stawiane na podstawie naszych doświadczeń dotyczących określonych zjawisk. Umożliwia to na przykład szybkie odczytywanie tekstów pisanych. Jednocześnie przyczynia się do powstawania złudzeń percepcyjnych, których przykłady znaleźć można w każdym podręczniku psychologii. Brown podkreśla również, iż w naszym mózgu zachodzi ciągły i powtarzający się proces przechodzenia jednej czynności w drugą, trudno więc mówić o ich odrębnym działaniu. Dlatego nie jesteśmy w stanie rozpoznać danego przedmiotu, jeżeli nie pamiętamy jego charakterystycznych cech. Także sprawne działanie wymaga umiejętności spostrzegania i oceny zarówno przebiegu tej czynności, jak i jej efektów.

Wspomniany autor odwraca również tradycyjną hierarchię, jaką w odniesieniu do mózgowia już w XIX wieku przyjmował angielski neurolog John Hughlings Jackson. Przypisywał on główną rolę najnowszej filogenetycznie korze mózgowej, która charakteryzuje się swego rodzaju specjalizacją, czyli funkcjonalnym zróżnicowaniem. Najwyraźniej daje się to zaobserwować w przypadku tradycyjnego ośrodka mowy. Najnowsze dane wskazują jednak na to, że układ limbiczny odgrywa znacznie istotniejszą rolę w przebiegu czynności poznawczych, niż dotychczas zakładano. Dlatego Brown uważa, iż hierarchiczna organizacja tych czynności rozpoczyna się od (1) struktur układu limbicznego, jej następnym stadium jest (2) nie-wyspecjalizowana kora nowa, a dopiero ostatnim (3) kora wyspecjalizowana. Stąd bardziej pierwotne (semantyczne i leksykalne) funkcje językowe mają według Browna bilateralną reprezentację w mózgu, podczas gdy te, które wiążą się z wokalizacją (a więc końcowym etapem formowania wypowiedzi), związane są z lewą (dominującą dla mowy) półkulą.

Brown nawiązuje do najnowszych osiągnięć neuroanatomii. Chodzi tu przede wszystkim o stwierdzenie, że wbrew wcześniejszym przekonaniom pola. kojarzeniowe okazały się filogenetycznie najstarsze, zaś pola projekcyjne najmłodsze. Także przepływ wrażeń przebiega nie tylko od pól projekcyjnych do asocjacyjnych, lecz również w drugą stronę. Przede wszystkim zaś tradycyjne rozszerzenie luku odruchowego o sprzężenie zwrotne (i powstały w ten sposób zamknięty obwód) okazuje się niewystarczające dla wyjaśnienia szybkości naszych reakcji na zmiany zachodzące w środowisku. Dotyczy to zwłaszcza reakcji ruchowych. Nie potwierdziły się też założenia o istnieniu połączeń umożliwiających sterowanie czynnościami ruchowymi poprzez wcześniejsze impulsy, czyli tak zwane sprzężenie uprzedzające (feedforward) w obrębie obszaru czołowego, który wszak wiąże się z regulacją zachowania.

Odśrodkowo-dośrodkowy przepływ informacji

Nawiązując do wcześniejszych rozważań, za obiecującą uznać należy propozycję Terrence'a Deacona, który podkreśla konieczność zwrócenia baczniejszej uwagi na rodzaje połączeń międzyneuronalnych, których istnienie ujawniły postępy współczesnej neuroanatomii. Stwierdza, że o ile dziewiętnastowiecznym „twórcom diagramów" można zarzucić uproszczenia dotyczące połączeń międzyneuronalnych, to obecne teorie neuropsycho-