7 (61)

142 Lilianna Kostańska

widłowe postawy ujawniają się często w przyszłości w różnych zaburzeniach sfery emocjonalnej i nieaprobowanych społecznie zachowaniach dziecka.

—    Właściwe emocje członków rodziny kierowane do dziecka z dysfunkcjami umysłowymi zwiększą jego samoocenę, samodzielność, a zarazem potrzebę rozumnego pokonywania rosnących wymagań;

—    Oddziaływaniu terapeutycznemu powinny być poddane także inne dzieci w rodzinie, prawidłowo funkcjonujące pod względem intelektualnym, gdyż istnieje ryzyko ukształtowania u nich nieprawidłowych cech osobowości związanych z pozycją „lepszego dziecka’ (zaspokajającego ambicje rodziców).

Nie ma gotowych recept na uzdrowienie zaburzonych relacji rodzinnych między rodzicami, jak również rodzicami i dziećmi, zwłaszcza bez znajomości etiologii dysfunkcjonalności dziecka. Dlatego o doborze form pracy terapeutycznej z rodziną decydować będzie terapeuta po bliższym poznaniu występujących lub mogących się w niej ujawnić problemów. Publikacje dotyczące terapii rodzinnej wskazują na dużą skuteczność tych oddziaływań, zwłaszcza gdy mają charakter działań profilaktycznych. Uświadomienie, czasem może nauczenie, prawidłowych pod względem formy i częstotliwości interakcji wpływać będzie na realizację indywidualnych potrzeb każdej osoby z rodziny. Umożliwi zarazem w przypadku występujących nieprawidłowości poprawienie więzi emocjonalnej między rodzicami, między rodzeństwem, a także w relacjach rodzice—dzieci, bez zróżnicowania na dzieci „gorsze” i „lepsze”.

Literatura

Ausabel D., Balthazar E., Rosenthal I., Blackman L. S., Schpoont S., Waikowitz J., Perce.vie.rl attitudes as detemuners of childrens ego structure, „Child Development” 1954, 25, 173-184.

Boczar K., Akceptacja dziecka upośledzonego przez rodziców, „Zagadnienia Wychowawcze a Zdrowie Psychiczne” 1980, 2, 42-52.

Borzym I., Warunki wychowania w rodzinach uczniów różniących się poziomem zdolności i postępów w nauce, [w:] L. Wołoszynowa (red.), Materiały do nauczania psychologii, seria II, PWN, t. 10, Warszawa 1983, 24-102.

Borzyszkowska Ii., Rola rodziny i jej zadania w kształceniu jednostek upośledzonych. Współczesne teorie i tendencje wychowania i kształcenia specjalnego, „Studia Pedagogiczne” 1979, t. XI.

Cox S. N., Intrafamily comparison of louing-rejecting children rearing pructices, „Child Deve!op-ment.” 1970, 47, 437-448.

Dubin R., Dubin E. R., Children social perceptions: a review of research, „Child Development” 1965, 36, 809-838.

Frydrychowicz A., Test stosunków rodzinnych E. Bene, J. Anthony. Badania walidacyjne na populacji polskiej, COMPWZ MOiW, Warszawa 1986.

Giryński A., Postawy rodzicielskie a zachowania prospołeczne dzieci o obniżonej sprawności umysłowej, „Ruch Pedagogiczny” 1986, 1—2, 186-197.

Grabczyńska M., Percepcja postaw rodzicielskich przez dzieci o obniżonym poziomie inteligencji, Praca magisterska. Wydział PiP UMCS, Lublin 1987.

Hvozdik .1., Psychologicky rozbor skolskich neuspechou ziakou, Bratislava 1970; Rec. E. Gutkowska, „Psychologia Wychowawcza” 1972, 4, 476-479.

Jaroszewska A., Postawy rodziców wobec dzieci normalnych i upośledzonych umysłowo w stopniu lekkim, [w:] J. Kostrzewski (red.), Z zagadnień psychologii dziecka umysłowo upośledzonego, t. 1, Wyd. WSPS, Warszawa 1976, 219-232.

Jaroszewska A., Postawy rodzicielskie a niektóre cechy osobowości, powodzenie szkolne i zachowanie przystosowawcze dzieci upośledzonych umysłowo, „Zagadnienia Wychowawcze a Zdrowie Psychiczne” 1978, 5. 54-64.

Kostańska L., Środowisko rodzinne dzieci o niższym od przeciętnego ilorazie inteligencji. Materiały z ogólnopolskiej konferencji naukowej na temat: Rodzina jako system interakcji. Lublin 19-20 listopada 1987, Wyd. UMCS, Lublin 1988, 102-111.

Kostańska L., Oddziaływania wychowawcze środowiska rodzinnego a osobowość dzieci o niższym niż przeciętny poziomie inteligencji. Raport z badań CPBP 09.02, Lublin 1989.

Kostrzewski J., Postawy rodzicielskie n zachowanie przystosowawcze młodzieży lekko upośledzonej umysłowo, [w:] M. Jędrzejczak (red.), Materiały III Krajowego Sympozjum Psychologii Defektologicznej. t. I, cz. 2, Wrocław 1980, 243-269.

Kostrzewski J., Podstawowe wiadomości o upośledzeniu umysłowym. Charakterystyka osób upośledzonych umysłowo, [w:] K. Kirejczyk (re.d.),Upośledzenie umysłowe — pedagogika, PWN, Warszawa 1981, 97-130.

Kostrzewski J., Postawy macierzyńskie a podstawowe zdolności szkolne dzieci w wieku 7-11 lat lekko upośledzonych umysłowo. „Psychologia Wychowawcza” 1984, 4, 447-458.

Kostrzewski J., Czynniki warunkujące pow&lzenie szkolne w zakresie j. polskiego i matematyki u uczniów lekko upośledzonych umysłowo, Acta Universitatis Lodziensis, Folia Pedagogica et Psychologica, 1986, 11, 95-125.

Kostrzewski J., Rola postaw macierzyńskich w przystosowaniu społecznym 7-11-letnich dzieci lekko upośledzonych umysłowo, [w:] M. Balcerek, M. Marek-Ruka (red.), Współczesne tendencje i innowacyjne rozwiązania w pedagogice specjalnej, IKN, Warszawa 1988, 60-76.

Kwak A., Postawy rodzicielskie a przystosowanie dzieci do warunków szkolnych w pierwszej i drugiej klasie szkoły podstawowej, „Zagadnienia Wychowawcze w Aspekcie Zdrowia Psychicznego” 1971, 1/2, 21-33.

Liacopoulos L., Leistungserfolg des Kindes und soziale Anerkcnnung in der Schule. Abhdngigkeit von den intrufamilidren Beziehungen, „Schule und Psychologie” 1970, 2, 37-56.

Livesley W. J., Bromley D. B., Person Perception in Childhood and Adolescence, Wiley and Sons, London 1973.

Maurer A., Zaburzenia rozwoju spoiczno-emocjonalnego uczniów z obniżoną sprawnością umysłową a ich sytuacja rodzinna i szkolna, „Rocznik Komisji Nauk Pedagogicznych” 1981, t. 27, 145-160.

Mołojec-Wojciechowska L., Rozwój umysłowy dzieci z różnych środowisk wychowawczych w pierwszym roku nauki szkolnej, „Psychologia Wychowawcza” 1971, 5, 537-539.

Obuchowska I., Dynamika nerwic. Psychologiczne aspekty zaburzeń nerwicowych u dzieci i młodzieży, PWN, Warszawa 1976.

Ogórek A., Różnice w percepcji postaw rodzicielskich uczniów szkoły specjalnej różniących się poziomem inteligencji, Praca magisterska, Wydział PiP UMCS, Lublin 1989.

Osiński H., Gajewska Z., Siwkiewicz J., Zakrzewska B., Szmukler Sz., Dzieci z trudnościami dydaktycznymi i wychowawczymi jednej szkoły a ich środowisko rodzinne, „Zagadnienia Wychowawcze a Zdrowie Psychiczne” 1973, 4/5, 163-167.

Perzanowska A., Wcwnątrzrodzinne stosunki uczuciowe w percepcji dzieci astmatycznych, „Psychologia Wychowawcza” 1985, 4, 420-430.

Plopa M., Z badań nad dziecięcą percepcją postaw rodzicielskich, Zeszyty Naukowe Wydziału Humanistycznego Uniwersytetu Gdańskiego. Psychologia, 1983, 5, 5-20.

Rembowski J., Więzi uczuciowe w rodzinie. Studium psychologiczne, PWN, Warszawa, 1972.

Rembowski J., Rodzina w świetle psychologii, WSiP, Warszawa 1986.

Schaefer E. S., Social Science Contributions to the Measurement of Parent Behamor, Public Health Service 1962.

Serot N., Teevan R., Perception of the parent-child relationship and its relation to child adjust-ment, „Child Development” 1961, 32, 373-378.

Siegelman M., Louing and punishing parental behauior and introuersion tendencies in sons, „Child Development” 1966, 37, 985-992.

Spionek H., Zaburzenia rozwoju uczniów a niepowodzenia szkolne, PWN, Warszawa 1973.

Szymańska K., Determinanty stosunków emocjonalno-społecznych pomiędzy dziećmi w rodzinie, Acta Universitatis Lodziensis, Folia Pedagogica et Psychologica, 1986, z. 11, 19-31.