7 (754)

uspokajającą i regenerującą. Pod jego wpływem następuje zwolnienie tętna, obniża się ciśnienie krwi, oddech staje się płytszy, czynność gruczołów łzowych i ślinowych nasila się, a gruczołów potowych słabnie, źrenice zwężają się, następuje obniżenie poziomu glukozy we krwi, nasila się czynność jelit, napływa do nich więcej krwi, podobnie jak do skóry, która odzyskuje „normalny kolor”. Następuje ogólne odprężenie i odbudowa zasobów organizmu. Układ przy-współczulny działa przede wszystkim w takich sytuacjach jak stan relaksacji czy zdrowienia.

Oprócz pobudzenia układu wegetatywnego mobilizację organizmu do walki ze stresorami zapewniają także hormony. Ich wydzielanie pobudzane jest zarówno na drodze nerwowej (układ wegetatywny), jak i biochemicznej poprzez uwalnianie przez przysadkę mózgową połączoną z podwzgórzem, tzw. hormonów tropowych stymulujących czynność wielu gruczołów wewnątrzwydzielniczych. Długotrwała walka lub ucieczka w odpowiedzi na działające stresory staje się możliwa właśnie dzięki pobudzeniu osi endokrynnych. Istnieją trzy zasadnicze osie, włączane w reakcję stresową człowieka: oś adrenokortykotropowa (działanie na nadnercza), somatotropowa (działanie na tkanki wykonawcze, przede wszystkim pobudzanie przemiany materii) oraz ty-reotropowa (działanie na tarczycę, której hormony także wpływają na przemianę materii w tkankach). Specyficzne zmiany somatyczne obseiwowane u człowieka powstałe pod wpływem pobudzenia tych osi to m.in. wzrost ciśnienia tętnicznego, wzrost pojemności wyrzutowej serca, wzrost poziomu wolnych kwasów tłuszczowych oraz cholesterolu w osoczu krwi.

Przy przedłużającym się lub powtarzającym oddziaływaniu stresorów obronna reakcja organizmu staję się znacznie bardziej złożona i obejmuje trzy stadia tworzące łącznie tzw. „ogólny zespół adaptacyjny” (GAS). Stanowi on uogólnioną reakcję organizmu na działające stresory, obejmującą takie te mechanizmy, które opisałem powyżej (tzn. reakcje wegetatywne i hormonalne). Zmiany określane jako GAS przebiegają w trzech fazach. W pierwszej fazie, zwanej fazą reakcji alarmowej (reakcja ta wyraża się wpobudzeniu całego organizmu, stanowi coś w rodzaju „wezwania do walki”, mobilizującego cały organizm i jego biologiczne mechanizmy obronne), aktywizują się przede wszystkim mechanizmy hormonalne (pobudzenie wszystkich trzech osi) i nerwowe, a zasadniczym elementem tej reakcji jest pobudzenie osi przysadka-nadnercza, czemu towarzyszy wzrost wydzielania hormonu ACTH, stymulującego czynność kory nadnerczy. W tej fazie stresu pojawiają się także zmiany w układzie sercowo-naczyniowym (na przykład wzrost tętna i ciśnienia krwi), zmiany napięckgmięśniowego (po początkowym wzroście może nastąpić jego obniżenie) oraz zmiany metaboliczne związane z wytwarzaniem energii. W tym czasie odporność organizmu obniża się. Jeżeli stre-sor jest dostatecznie silny, to odporność organizmu może zmniejszyć się do zera i wtedy następuje jego śmierć.

Stan alarmu nie może trwać zbyt długo i jeśli stresor nadal działa lub jest silny, to początkowa reakcja alarmowa przechodzi w fazę adaptacji (odporności). W tej fazie następuje wyraźne obniżenie aktywności tych mechanizmów, które uruchomione zostały w fazie alarmowej, zmniejsza się aktywność.-hormonalna, a stres ma wiele innych, nawet przeciwstawnych w stosunku do reakcji alarmowej objawów. "Następuje uruchomienie mechanizmów przystosowawczych organizmu do działających stresorów, a jego odporność osiąga poziom powyżej normy. Działanie owych mechanizmów może prowadzić bądź do tworzenia stanu biernej tolerancji stresorów, umożliwiającej coś w rodzaju „pokojowej” koegzystencji z nimi (tzw. reakcje syntoksyczne) np. po transplantacji - wytwarzanie substancji hamujących obronne

13