80

Symbole

zloty róg - symbol walki o wolność chochoł - najbardziej zagadkowy symbol, można go tłumaczyć jako ukrycie żywej idei pod pozorami martwoty, ale też jako uśpienie, odrętwienie narodu

krąg taneczny - błędne koło, niemoc, niegoto-wość, niezdolność do działania wiejska chata - symbol Polski

Kto jest kim w Weselu

Gospodarz - Włodzimierz Tetmajer, malarz, żonaty z chłopką Anną, siostrą Panny Młodej Poeta - Kazimierz Przerwa-Tetmajer, jeden z czołowych poetów Młodej Polski, programowy dekadent, autor niedokończonego dramatu Zawisza Czarny i liryku Zbroja Zawiszy Pan Młody - Lucjan Rydel, poeta i dramaturg, zaprzyjaźniony z Wyspiańskim

Panna Młoda - Jadwiga Mikołajczykównc, córka chłopa z Bronowie, siostra Gospodyni Radczyni - Antonina Domańska, ciotka Lu,;-, na Rydla, pisarka, autorka historycznych pow=. ści dla dzieci, na przykład Historia żółtej ciżerr, Dziennikarz - Rudolf Starzewski, dziennika;-z krakowskiego „Czasu"

Rachela - Pepa Singer, córka karczmarza z Bron;, wic, Hirsza Singera

(więcej patrz: Tadeusz Boy-Żeleński, Plotka c Weseiu

Kontynuacje i nawiązania

•    w literaturze:

Tadeusz Boy-Żeleński, Plotka o Weselu Roman Brandstaetter, Ja jestem Żyd z Wesele Kazimierz Wierzyński, Ojczyzna Chochołów Jan Lechoń, Piłsudski Ernest Bryll, Rzecz listopadowa

•    w filmie:

Wesele w reżyserii Andrzeja Wajdy (1972 r.

Stefan Żeromski, Ludzie bezdomni

Powieść Stefana Żeromskiego Ludzie bezdomni ukazała się drukiem w Warszawie w 1899 roku. Mimo zauważalnych cech prozy modernizmu, tematyką i ideą nawiązuje do epoki pozytywizmu. Głównym bohaterem jest młody lekarz - Tomasz Judym, który postanowił nieść pomoc nędzarzom, wypowiadając walkę biedzie i bezrobociu. Dla tej idei zrezygnował z osobistego szczęścia, zerwał zaręczyny z Joasią. Żeromski chciał w ten sposób podkreślić, że ludzie wielkich idei pozostają samotni z wyboru.

Tytuł powieści

-    odczytanie dosłowne - bezrobotni mieszkańcy przytułków, emigranci „za chlebem" (np. rodzina Wiktora Judyma)

-    odczytanie metaforyczne - pozbawieni bliskich i rodziny (Joasia Podborska), ludzie wielkich idei (Judym, Korzecki)

Miejsca akcji

Paryż (epizodycznie), Warszawa, Cisy (odpowiednik Nałęczowa), Sosnowiec; dzielnice nędzy, noclegownie dla bezdomnych, ulice zamieszkałe przez robotników i bezrobotnych, czworaki chłopów folwarcznych

Typ powieści: nowy typ powieści moderni-styczno-realistycznej; cechy: obok scen realistycznych pojawiają się liryczne, nastrojowe (np. rozdział Przyjdź); luźna kompozycja, poszarpana fabuła, zastosowanie różnych rodzajów narracji (trzecioosobowa i pierwszoosobowa - pamiętnikarska); niektóre rozdzicly (np. Dajmonion) stanowią niezależne, odrębne części

-izmy epoki w powieści Żeromskiego - impresjonizm, ekspresjonizm, dekadentyzm (np. postać samobójcy Korzeckiego), symbolizm (Wenus z Milo, Ubogi rybak, Rozdarta sosna, Krzyk pawia)

• do wykorzystania w prezentacjach dotyczą-cych: literackich portretów idealistów, motywów samotności, motywów samobójstwa (postać Korzeckiego, rozdz. Dajmonion), motywu miasta

Władysław Reymont, Chłopi

Władysław Reymont roztoczył w Chłopach rozległą panoramę polskiej wsi z końca XIX wieku, stąd powieść określa się mianem eposu chłopskiego. Przedstawiono w niej wieś z całą społecznością — od bogatych gospodarzy (Maciej

Boryna), urzędników wiejskich (wójt) do wiejskiej biedoty, parobków i komorników (Kuba, Jagustynka, Agata). Rytm życia gromady regulują pory roku, wyznaczające kolejność prac w polu i gospodarstwie, oraz święta, będące dniami

odpoczynku. Losy jednostki podporządkowane są prawom przyrody, podkreślono też biologizm postępowania (np. Jagna). Hermetyczny świat wiejski rządzi się własnymi prawami, a każdy, kto chce wyjść poza wyznaczone

W 1924 roku za tę właśnie powieść Władysław Reymont otrzymał literacką Nagrodę Nobla.

ramy moralne, zostaje surowo ukarany przez gromadę. Powieść składa się z czterech części, ujętych w osobnych tomach: Jesień, Zima, Wiosna, Lato, stąd też nazywa się ja powieścią tetralogiczną lub tetralogią.

Język powieści: stylizacja gwarowa (dialektyzacja), jednak nie na konkretną gwarę łowickiej wsi, lecz na mieszankę gwarową, utworzoną na bazie różnych dialektów

Cechy młodopolskie

8 miłość dzika, namiętna, fatalna, rujnująca życie

•    śmiałe sceny erotyczne

•    motyw incestu (kazirodztwa)

•    chłopomania, zainteresowanie kulturą ludową, dostrzeganie w chłopach potęgi, siły

S -izmy epoki - naturalizm, impresjonizm, symbolizm

•    do wykorzystania w prezentacjach dotyczących: motywu wsi, kobiety fatalnej (Jagna), motywu natury

Kontynuacje i nawiązania

•    w filmie:

Chłopi w reżyserii Eugeniusza Modzelewskiego (1922 r.) Chłopi w reżyserii Jana Rybkowskiego - serial telewizyjny (1972 r.) i film fabularny (1 973 r.)

Dat w niej nie tylko barwne malowidło, ale wniknął głębiej w wewnętrzną strukturę tego świata, społeczną, ekonomiczną, narodową i metafizyczną, ukazał istotne przedziały i rozwarstwienia w środowisku na pozór tak jednolitym [...].

Artur Hutnikiewcz, Młoda Polska, 1996

Kazimierz Przerwa-Tetmajer, Poezje

Koniec XIX wieku - wiersz

0    nastrojach dekadenckich, schopenhauerowskich, wywołanych nadchodzącym końcem wieku, pełen wątpliwości, rozczarowania światem, wiarą

1    ideologią pozytywizmu, systemami filozoficznymi. Odchodzący wiek to pasmo klęsk

i rozczarowań, a zarazem czas utraty złudzeń. Na sytuację podmiotu lirycznego - człowieka końca wieku - nie ma lekarstwa, jest on bowiem wobec panującego zła słaby i bezbronny. Na pytania o sens życia i walki z jego ciężarem nie znajduje żadnej odpowiedzi:

Jakaż jest przeciw włóczni złego twoja tarcza, człowiecze z końca wieku?... Głowę zwiesił niemy.

Środki stylistyczne

-    pytania retoryczne (np. „Przekleństwo?", „Cóż więc jest?")

-    epitety (np. „słabe ramiona")

-    przenośnie (np. „czyż mrówka rzucona na szyny może walczyć z pociągiem")

Konteksty

-    filozoficzny - filozofia Schopenhauera

-    kulturowy — moda na dekadencję, przeżycie pokoleniowe

Nie wierzę w nic - tekst wyrażający nastroje dekadenckie; programowe wyznanie niewiary i cierpienia, wynikającego z poczucia słabości i daremności wszelkiego trudu; jedyną możliwością ulgi jest osiągnięcie stanu nirwany, pogrążenie się w niebycie:

[-]

i jedno mi już tylko zostało pragnienie

Nirwany, w której isfność pogrąża się cała

W bezwładności, w omdleniu sennym, tajemniczym I nie czując przechodzi z wolna w nieistnienie.