82 (145)

krótkiej. Natomiast pisarze małopolscy i mazowieccy wymawiali właściwe samogłoski nosowe, tj. nie rozsuwali rezonansu nosowego, i krótką nosówkę oznaczali, tak samo jak długą, przez a, ą aż do połowy XVI wieku. W gwarach mazowieckich ponad Wisłą i na Mazurach trzyma się do dziś wymowa niska dawnej krótkiej nosówki i rezonans nosowy nie ulega rozsunięciu, np. daby — dęp, sapy — sęp, blady — błgt, raka — rgk. W gwarach środkowej Małopolski, między Wisłą i Pilicą, rezonans nosowy w ogóle się zatracił, np. dęby — ddp, ręka — rdk, geś — gaska. Obecnie w gwarach wielkopolskich wymowa nosówek jest podwyższona i rozsunięta, np. dymby—dómp, blyndy—błónt, gyś—góska.

Z tego widać, że wymowa nosówek w języku literackim najłatwiej się kojarzy z wymową gwar wielkopolskich. Jest to, obok mazurzenia, ważny składnik wpływu narzecza wielkopolskiego na system języka literackiego.

W niektórych wyrazach dzisiejsze brzmienie nosówki nie godzi się ze staropolskim. Na przykład do połowy XIX wieku była końcówka ę w bierniku zaimków żeńskich: moją, twoją, swoją, naszą, waszą. Bej pisał wszytką, trąd —* trądu i trądu; również jastrząba, piątno, skąpcem, wykrącon, osiągnąć, błądzić lub błądzić, oglądać i oglądać, dostąpić i dostąpić, związać i związać. U Beja było jeszcze miedzy, paszczeka, teskliwy, tęskno, tęsknić, choć pod koniec XVI wieku coraz częściej wyrazy te zapisywano z nosówką, więc między, pa szczęka, tęskno. Obecnie jeszcze bywają wahania wymowy w zakresie ę — ą, np. krąg — okrąg, zasiąg i zasiąg, tysiączny i tysiączny, gąsior i gąsior. Piszemy piętnaście, choć mówimy piętnaście z uproszczeniem rezonansu nosowego w grupie -$n-; ale w wyrazach takich, jak chętny, pokątny i urzędnik, porządny, uproszczenie grup -ętn-, -ątn- i -ędn-, -ądn- rozwija się inaczej: chenhiy, pokon^łny i urzeńnik, porzonny.

O wahaniu końcówki -ę i -e w bierniku zaimków mię, cię, się zob. s. 130.

10. Rozwój akcentu

Akcent polski już w dobie przedhistorycznej stracił prasłowiańską melodyjność, czyli intonacje, jakie możemy jeszcze obserwować w języku serbsko-chorwackim.