img899 (3)

głoski

wymawiane z udziałerr zwarcia lub szczeliny

nie wymawiane z udziałem zwarcia lub szczeliny

spółgłoski

niespółgłoski

3.2. Kryteria klasyfikacji spółgłosek

Z artykulacyjną charakterystyką skorelowany jest podział spółgłosek na podstawie obserwacji ruchów następujących narządów mowy: 1. wiązadeł głosowych, 2. języczka podniebienia miękkiego, 3. środka języka.

Warto — jak sądzę — wziąć pod uwagę ponadto: 4. typ zapory, na jaką napotyka powietrze wydostające się z płuc, 5. miejsce, w którym powietrze wydostające się z płuc napotyka na zaporę.

Niżej skomentuję poszczególne kryteria i omówię dokonany na ich podstawie podział spółgłosek.

3.2.1. Ruchy wiązadeł głosowych

Wiązadła głosowe to ruchome fałdy znajdujące się wewnątrz krtani. Mogą one zsuwać się, tworząc przeszkodę dla powietrza wydostającego się z płuc. Przy takim ich położeniu powstają głoski dźwięczne. Powietrze natrafiając na zsunięte wiązadła zostaje wprawione w ruch drgający. Słyszalnym tego efektem jest ton krtaniowy identyfikowany jako dźwięczność. W wypadku, gdy wiązadła są rozsunięte, powietrze swobodnie przepływa przez krtań, nie zostaje wprawione w drgania. Powstają wówczas dźwięki wymawiane bez udziału tonu krtaniowego, co interpretowane jest jako bezdźwięczność. Podział spółgłosek ze względu na ruchy wiązadeł głosowych obrazuje następujący schemat:

spółgłoski

wymawiane z udziale; tonu krtaniowego

wymawiane bez udziału tonu krtaniowego

dźwięczne

bezdźwięczne

3.2.2. Ruchy języczka podniebienia miękkiego

Języczek podniebienia miękkiego może zajmować trzy różne pozycje. Schematycznie można przedstawić je w następujący sposób:

a) położenie ustno-nosowe

Położenie ustno-nosowe polega na tym, że języczek podniebienia miękkiego swobodnie zwisa między jamą ustną a jamą nosową. Taka jego pozy-i |,i umożliwia przepływ powietrza zarówno przez jamę ustną, jak i nosową,

b) położenie nosowe

Położenie nosowe charakteryzuje się tym, że języczek podniebienia mięk-k lego wyraźnie zbliża się ku przedniej ścianie jamy gardłowej, uniemożliwiając lym samym przepływ powietrza do jamy ustnej. Niemalże cały jego strumień k lerowany jest do jamy nosowej,

c) położenie ustne

Położenie ustne jest odwrotnością wyżej scharakteryzowanego położenia iiusowego. Tym razem języczek podniebienia miękkiego wyraźnie zbliża się ku

41