skanuj0034 3

zwolenników, samogłoski nosowe w śródglosic przed szczelinowymi nie są wariantami kombinatorycznymi grap bifoncmatycznych. tzn. samogłoski ustnej i spółgłoski nosowej. W ujęciu tym wprowadza się dodatkowy tonem spółgłoskowy nosowy, który w konsekwencji zmienia także obraz stosunku słowa do pisma w tym zakresie. Litery ę i ą są wg tej koncepcji fonologiczncj transformowane dwojako, albo jako samogłoski ustne e o (fakultatywnie w wygłosie i zawsze przed / oraz /), albo też jako grupy dwugłoskowe (dwufonemowe) we wszystkich pozostałych pozycjach. Ujęcie to nic znalazło odbicia w wyżej zamieszczonym zestawieniu materiałowym, gdyż dotąd nie jest uwzględniane w dydaktyce języka polskiego, jak leż w opisie zniekształceń pisma.

Z zestawionego materiału wynika, że duża liczba głosek zapisywana jest w różny sposób. Pięć rodzajów zapisu stwierdzono przy głoskach: Ć. s, ń, cztery przy głoskach:    Różne sposoby zapisu tej samej głoski można

nazwać wariantami zapisu. Narzucaj:* się dwa podstawowe ich rodzaje: warianty fonetyczne i leksykalne. Np. wszystkie zapisy ń są wariantami fonetycznymi, natomiast wśród zapisów i występują zarówno warianty fonetyczne (z), jak i leksykalne rz). Ogólnie w materiale liczba wariantów fonetycznych przewyższa ilość wariantów leksykalnych.

Co sic tyczy zapisów parzystych głosek dźwięcznych i bezdźwięcznych, to ostatnia grupa oznacza się większą różnorodnością. Dźwięczne natomiast mają bardziej zunifikowaną pisownię. Oznacza to, że proces udźwięczniania zachodzi mniej często od ubczdźwięczniania. W fonetyce często, niesłusznie, traktuje się obydwa procesy jednakowo.

Na zakończenie tej części należy wyraźnie zaznaczyć, że nic wszystkie warianty zapisu w jednakowym stopniu stają się przyczyną trudności ortograficznych.

U. Typologia

Dla opracowania typologii stosunków, jakie zachodzą między głoskami i literami, należy wprowadzić dodatkowe symbole: G = głoska, L = litera. Typologia ilościowa wygląda przejrzyście. Możemy tu wydzielić następujące typy zapisu głosek:

L-rL’

2)

Ć4

np.

a

Uwzględnienie redukcji fonetycznej, np. w wyrazach typu [Yarfaski)(M((r-szaw ski), [krakosk /] (krakowski) wymaga wprowadzenia jeszcze piątego rodzaju, mianowicie:

Jednakże len rodzaj analizy nic jest wystarczający, np. stosunek p mamy

przy zapisie p w postaci p, jak i przy zapisie p w postaci b. Wynika stąd, że analiza ilościowa musi być wsparta analizą jakościową. Takie ujęcie pozwoli dokładniej określić stosunek obu rodzajów substancji na płaszczyźnie głosek i liter (zmniejszy się w ten sposób wieloznaczność pewnych typów wydzielanych na zasadzie ilościowej).

Litera jako element graficznego systemu znakowego ma formę oraz znaczenie. Znaczeniem litery jest odpowiadająca jej głoska [51]. Litery izolowane, np. jako znaki alfabetu, mają jedno, ściśle określone, znaczenie.

. W wyrazach stają się jednak znakami wieloznacznymi. T ypologia jakościowa winna tę wieloznaczność wydobyć. Można wyodrębnić następujące rodzaje liter z uwagi na ich funkcje w tekście pisanym:

L — posuwowy sposób oznaczenia głoski.

L, — podstawowy sposób oznaczenia innej głoski,

Lx — litera jako.element składowy dwu- lub trójznaku,

Ly — litera jako znak dla dwu głosek, a tej liczbie również dla głoski określanej,

Lz — nowy sposób oznaczania pod względem graficznym, np. litera v dla głoski v w wyrazach obcych. Zapisu tego nie można sprowadzić do typu — gdyż litera v nie posiada innego znaczenia.

Za pomocą tych symboli możemy przedstawić poszczególne zapisy wszystkich głosek z przytoczonego zestawienia materiału. Dla głoski p

mają one np. postać: 1) p 2) p zaś dla - odpowiednio: 1) p, 2) - ^ V1 x^ł

3) W całym materiale mogłem wyodrębnić w ten sposób osiem nastę-pojących typów oznaczeń:

— Sxkke lo(or<<J}«2iK 65