77 (157)

hmasto brzmi dziś miejsce, a jego rozwój fonetyczny wyjaśniamy następująco: *mesto, mesi^ce ==s miasto, mieśóce — miasto, miejsce. Zaimek co brzmiał pierwotnie faso =s <feo — cso =± co.

Na wzór etymologicznego regularnego e ruchomego, tj. uzasadnionego pochodzeniem wyrazu, np. dołefc — dołka, koniec — końca, wprowadzono e ruchome do wyrazów, w których nie było jera, np. siedem, osiem, ogień zamiast siedm, ośm, ogń, dla wzmocnienia końcowej grapy spółgłosek. Podobnie w gwarach powstała wymowa wiater, Pioter, Kier, meter. Mówimy też masełko, mydełko, lusterko oraz rachunek, wizerunek, warunek, choć tu pierwotnie nie było a (porównaj tytuł utworu Reja ,,Wizerank“).

, Z innych nieprawidłowości w rozwoju jerów wymienić można: łyżka zamiast łezka z prasł. *l%£kka, dziś zamiast dzieńś z prasł. *d$nb-8k, przyimek k — ku, np. gicznym -u z końcówki celownika.

tom

Jłod

OrnAteG* JMę>V<0 -—j> ML.

OSOUJCt    — V>\b —^ l . -fccWLUlb

b\

8. Rozwój ustnych samogłosek krótkich i długich

(W języku staropolskim samogłoski mogły być krótkie lub, \ długie) (zjawisko To7 zwane itoczascm, żacłidwał dotychczas język czeski).

Pierwszy reformator pisowni polskiej, Jakub Parkoszowic, w r. 1440 zalecał pisać krótkie samogłoski pojedynczymi literami, a długie podwojonymi, np. daał — dała, miood — miodu, swoje — swee, chmieel — chmielu. Zob. wyżej s. 57. Również w rękopisach XIV i XV wieku trafia się taka pisownia, choć niezbyt często.

Drugi z kolei reformator pisowni, ułożonej dla potrzeb druków, Stanisław Zaborowski, pisał w r. 1513, że samogłoski długie od krótkich wyróżniali dawni Polacy, z czego widać, za jego czasów już tego zjawiska nie było.; Widocznie na przełomie XV i XVI wieku j zanikł iloczas polski, więc już nie, rozróżniano samogłosek krótkic h i długi cli. ^Dawniej długie samogłoski wysokie i. //, u ziównały się z odpowiednimi krótkimi, ale inne długie, d, skracając się, nie zrównały .się z odpowiednimi krótkimi, lecz zwęziły swoją. artykulację. Nazywamy je samogłoskami ścieśnionymi a, ó, e. \Y ten sposób staropolski podwójpy_t ftkbif 1 samogłosek;