8,9 (5)

dujące się na brzegach fałdów głosowych, (idy o napicie wiązadła (struny) uderza fala powietrza wydalana / płuc, następuje wydawanie głosu, czyli Tonacja. Z krtani, którą można nazwać: generatorem akustycznym, strumień wydychanego powietrza dostaje się do nasady, ij. do jamy gardłowej, noso wej i ustnej. Kształt i wielkość jamy nasady ulegają ciągłym zmianom dzięki ruchom narządów raownych, wskutek czego strumień powietrza zostaje w różny sposób modyfikowany. Tę czynność przekształcania powietrza wydechowego na głoski nazywamy artykulacją.

Formowanie się artykulacji jłozostajc w ścisłym związku z kształtem i układem jamy ustnej i gardłu. Czynności te polegają na ruchach tylnej i bocznych Ścian gardła, podniebienia miękkiego, warg oraz języka, częściowo również krtani. Zespoły dźwiękowe, charakterystyczne dla mowy artykułowanej (l/w. fonemy), uwarunkowane są swoistym dla każdego dźwięku mowy ułożeniem aparatu artykulacyjncco oraz fonacyjncgo. Dzięki pracy strun i a patatu artykułacyjnego powstają samogłoski i spółgłoski dźwięczne. Tc spółgłoski, które powstają bez udziału strun głosowych, nazywamy bezdźwięcznymi.

Rozwój mowy zależy też osi prawidłowego funkcjonowania narządu słuchu. Pierwszym warunkiem słyszenia dźwięków jest prawidłowo funkcjonujący narząd słuchu. Zmiany ciśnienia powietrza, które odbieramy jako dźwięk, docierają do receptora, czyli do narządu Corliego, dwiema drogami: przez przewodnictwo powietrzne, to jest przez ucho zewnętrzne i środkowe, a także płyn zawarty w uchu wewnętrznym, oraz przez przewodnictwo kostne, t/n. poprzez kości czaszki (Slyczck, 1979). Zasadnicze znaczenie dla słyszenia ma przewodnictwo powietrzne. Narząd słuchu składa się z trzech części umieszczonych w twardej kości skroniowej: z ucha zewnętrznego, środkowego, wewnętrznego. Do ucha zewnętrznego zalicza się małżowinę i przewód słuchowy zewnętrzny zakończony błoną bębenkową. W uchu środkowym znajdują się trzy małe kosteczki: młoteczek, kowadeł ko, str7cmiączko. Ucho środkowe jest połączone trąbką F.usłaehiusza z gardłem, co zapewnia jednakowe ciśnienie atmosferyczne na obu powierzchniach błony bębenkowej, l-alc dźwiękowe skupione przez małżowinę przechodzą przez przewód słuchowy zewnętrzny i wprawiają w drgania błonę bębenkową, a także kosteczki ucha środkowego, poprzez młoteczek, którego rękojeść przymocowana jest do błony bębenkowej. Ucho środkowe przewodzi drgania, które przez slr/cmiączko docierają do ucha wewnętrznego. Ucho wewnętrzne (błędnik) składa się ze ślimaka, w którym jest narząd Corliego. z przedsionka i kanałów półkolistych będących narządem rowno-»>t|il I >ri'.mia odbierane ze strzcmiączka prze?- okienko owalne przenoś i., tln płynnego środowiska ucha wewnętrznego (przewód ślimakowy wvp. Inionyjcsl eodolimfą) > wywołują reakcję narządu Cortiego. Tu ulega-transformacji na impuky nerwowe, klOrc docierają do zakrętu Hcschla w prawym i lewym płacie skroniowym. Na skutek kilkakrotnego krzyżowania •«ę dróg słuchowych, zarówno prawy, jak i lewy receptor obwodowy repre-.rntowany jest w obydwu półkulach. W korze mózgowej następuje dalsza transformacja już impulsów nerwowych w fakty świadomości, o/yłi rozumienia.

Percepcja dźwięków warunkuje percepcję mowy, jej rozumienie, które nic jest jednak uwarunkowane jedynie ostrością słuchu, zależy też min. od rdolnośd do rozróżniania głosek, wyrazów. Zagadnienia te będą omawiane w dalszej części pracy.

Prawidłowo ukształtowany narząd obwodowy stanowi istotny warunek rozwoju mowy. ale rozwój ten zależy przede wszystkim od prawidłowo funkcjonujących struktur mózgowych.

Układ korowy

Informacje zmysłowe są odbierane przez odpowiednio wyspecjalizowane analizatory. Analizator to mechanizm odbiorczy składający się z receptora (czyli narządu zmysłowego, który odbiera bodźce zewnętrzne lub wewnętrzne), z dróg doprowadzających, czyli części przewodzącej, z ośrodka w korze mózgowej, który jest częścią centralną, określaną jako okolica korowa. pola analizatora, korowej reprezentacji analizatora. W korowym obszarze analizatora znajdują się pola pierwotne (projekcyjne), w których koticzą się szlaki projekcyjne doprowadzające bodźce. Są one otoczone polami wtórnymi, gnostycznymi. Bodźce (np. wzrokowe, słuchowe) docierają z. receptorów do pól pierwotnych i do pól gnn&tycznycb. W tych ostatnich zachodzi przetwarzanie informacji odbieranych przez pola pierwotne, dokonują się tu procesy analizy i syntezy, scalanie w całościowy obraz danego przedmiotu. Tu powstaje spostrzeżenie (percepcja, gnozja). Mowa jest ściśle związana ze zdolnością człowieka do pctccpowania otaczającego go świata. Uszkodzenie pól gnostycznych lub połączeń istniejących między mmi powoduje agnozję, tj. niemożność identyfikowania odbieranych bodźców. c/yii zaburzenia w rozpoznawaniu przedmiotów i zjawisk na skutek braku spostrzeżeń i wyobrażeń. W przypadku zaburzeń mowy mamy do

9