8 (1266)

nt Narzędzia Okno Pomoc

e ocf - Ado

>    16 /ISO ee 84,9% - i! y 0

Rozwój prasy polskiej w Królestwie i poza jego granicami

Postęp ekonomiczny i rozwój społeczny, a także nowe prądy intelektualne epoki (romantyzm) sprzyjały - mimo kajdan cenzury prewencyjnej - rozwojowi prasy w Królestwie Polskim. Pojawiła się i przez pewien czas wychodziła pierwsza gazeta dla ludności żydowskiej: „Dostrzegacz Nadwiślański - Der Bcobachtcr an der Wcichscl” (1823—1824) w języku polskim i żydowskim (jidysz). Władze państwowe założyły gazetę urzędową „Monitor Warszawski” (1824-1828), ale wskutek deficytu wydzierżawiono to przedsiębiorstwo prywatnemu wydawcy, który zmienił tytuł na „Powszechny Dziennik Krajowy”. Pod koniec ery „konstytucyjnej” wokół „Dziennika" skupiła się spora grupa młodych literatów propagujących hasła romantyzmu. Od 1826 r. podobną rolę odgrywała świeżo założona „Gazeta Polska", a od grudnia 1829 r. „Kurier Polski". Przed wybuchem powstania listopadowego ukazywało się w Warszawie siedem gazet informacyjnych, niemal wszystkie wydawane codziennie („Kurier Warszawski". „Kurier Polski". „Gazeta Polska”, „Gazeta Warszawska", „Gazeta Korrespondenta”, ..Powszechny Dziennik Krajowy” i „Wiadomości Handlowe"), których łączny nakład jednorazowy osiągał 7000 cgz.

To rozpowszechnienie prasy odegrało latem i jesienią 1830 r. istotną rolę polityczną. Po wybuchu i zwycięstwie we Francji rewolucji lipcowej, a w Belgii rewolucji wrześniowej, podczas znacznego wzrostu napięcia rewolucyjnego w całej Europie, prasa wurszawska informowała o tych wydarzeniach dokładnie i obszernie, korzystając z zalecenia w.ks. Konstantego dla cenzury Królestwa, aby nie przeszkadzać prasie w relacjonowaniu wydarzeń za granicą, byle tylko redakcje nie wdawały się we własne komentarze na ten temat. Szczególnie wydarzenia w Belgii, a m.in. odparcie przez ludność Brukseli interwencyjnych wojsk holenderskich, zwróciły uwagę czytelników w Warszawie. W odczuciu społeczeństwa polskiego, w świetle wiadomości publikowanych w prasie polskiej, cały porządek europejski ustanowiony na Kongresie Wiedeńskim zaczął rozpadać się w gruzy, tworząc nadzieję na możliwość wyzwolenia się spod władzy zaborcy i wyparcia jego wojsk. Odegrało to znaczną rolę w przygotowaniu plebejskiej opinii publicznej stolicy do wystąpienia rewolucyjnego w nocy 29/30 XI 1830 r.

Poza Królestwem Polskim istotną rolę informacyjną odgrywała - z uwagi na małe ograniczenia ccnzuralne oraz prędki dopływ wiadomości z Europy Zachodniej - „Gazeta Wielkiego Księstwa Poznańskiego"; wydawana we Lwowie (od 18 II r.) „Gazeta Lwowska", której cotygodniowy dodatek „Rozmaitości" pełnił ważną rolę poszukiwanego i chętnie czytywanego magazynu społeczno-kulturalnego, oraz „Gazeta Krakowska".

Czasopisma polskie w latach

Czasopisma polskie tego okresu to przede wszystkim magazyny spoić e z -n o - k u 11 u r a 1 n c i stosunkowo mało liczne magazyny rozrywkowe. Szczególną rolę intelektualną odegrał wydawany w Warszawie miesięcznik „Pamiętnik Warszawski" (1815-1823). czasopismo redagowane w duchu Oświecenia przez Feliksa Bentkowskiego, a później Kazimierza Brodzińskiego. Miesięcznik ten

32

odegrał znaczno rolę jako centrum polskiej myśli naukowej i kulturalnej tej epoki. Podobne zadania przyjmował na siebie, chociaż z. mniejszym powodzeniem, wydawany na Litwie miesięcznik „Dziennik Wileński” (1815—1830), w Galicji „Pamiętnik Lwowski” (1816-181*}). Przez zwolenników estetyki romantycznej opanowany byl miesięcznik „Dziennik Warszawski” (1825-1829). Na Litwie dużą rolę odegrał tygodnik społeczno-satyryczny „Wiadomości Brukowe” (1816-1822), wydawany przez grupę postępowych intelektualistów wileńskich, którzy wyszydzali ciemnotę i zacofanie szlachty na Litwie. Jednym z najsłynniejszych wystąpień publicystyczno-satyrycznych „Wiadomości Brukowych” byl artykuł w pozornie poważny i rzeczowy sposób donoszący o nowym wynalazku, usprawniającym zarząd pańszczyźnianych mujątków, o „maszynie do bicia chłopów”.

Ważną rolę odegrały czasopisma wydawane w Krakowie przez literata i publicystę Konstantego Majeranowskiego, zwłaszcza jego „Pszczółka Krakowska” (1819-1822). czasopismo literackie i rozrywkowe, publikujące wiele przedruków /. liberalnej prasy francuskiej i bardzo niechętnie widziane przez cenzurę Królestwa.

Dorobek prasy

w latach

Ogólny dorobek prasy polskiej w czasie piętnastolecia 1815-1830 byl dość znaczny. Istniało w tym okresie na ziemiach dawnej Rzeczypospolitej 156 różnych czasopism i gazet informacyjnych w języku polskim, a 5 w językach obcych lub dwujęzycznych. W produkcji prasowej przodowało bezwzględnie Królestwo Polskie. na którego obszarze funkcjonowało 99 wydawnictw prasowych, w Krakowie 20. w Wielkopolsce 13. na ziemiach wschodnich dawnej Rzeczypospolitej także 13, w Galicji (Lwów) -11. Największy nakład osiągnął w tym okresie miesięcznik techniczno-rolniczy „Piast” (1829-1830) - 2500 cgz. Do tej wysokości nakładu wśród gazet informacyjnych zbliżył się tylko „Kurier Warszawski”. Prasa wyspecjalizował a się znacznie. Obok gazet informacyjnych oraz czasopism politycznych i społeczno-kulturalnych powstały czasopisma fachowe, m.in. medyczne, naukowo-techniczne, ekonomiczne, rolnicze, także pierwsze czasopisma dla dzieci. W porównaniu z ostatnim okresem dawnej Rzeczypospolitej nakłady poszczególnych gazet i czasopism nie bardzo się zwiększyły, wz.rosly jednakże nakłady łączne całej prasy wobec znacznie większej liczby tytułów. Rozszerzyło się też grono publiczności czytającej.

Trudno byłoby jednak określić liczbę potencjalnych nabywców prasy informacyjnej, a osobno spoleczno-lilcrackicj i politycznej w Królestwie Polskim; jest to zupełnie niemożliwe w innych zaborach. Biorąc pod uwagę kryteria selekcji, wynikające z uwarunkowań materialnych i umysłowych (dochód, wykształcenie i poziom umysłowy, zakres zainteresowań), należy stwierdzić, że pod koniec autonomicznej ery Królestwa Polskiego, na mniej więcej 4 miliony mieszkańców tej części ziem polskich, najwyżej 30-40 tysięcy mogło tworzyć grupę potencjalnych odbiorców prasy informacyjnej, n nie więcej niż 6-8 tysięcy - czasopism społeczno-litcrackich i politycznych. Ponieważ jeden egzemplarz publikacji prasowej obsługiwał ówcześnie co najmniej kilku czytelników, jest jasne, że ogólna produkcja prasy stanowiła zaledwie kilkanaście procent tej liczby.

Duże znaczenie miało jednak czytelnictwo prasy informacyjnej w oberżach i kawiarniach, a także powtarzanie wiadomości prasowych z ust do ust, co poważnie zwiększało zasięg oddziaływania prasy. Działo się tak przede wszystkim w okresach dużych napięć politycznych (aresztowania w styczniu 1826 r.. proces

33