90,91 (10)

nia, co po/wala mu wykrywać ogolne zasady rządzące tym działaniem. O werbalizacja jest pominięta lub zakłócona, wyraźnie maleje efekt, rozwiązywania zadań.

Poziom rozwoju języka to jeden z najważniejszych determi poziomu procesów umysłowych. Zaburzenia w rozwoju mowy mogą pre dzic do zakłóceń w myśleniu abstrakcyjnym, co łączy się z utrudn procesem tworzenia pojęć. Jak wiadomo, |>owstawanie pojęć ma związek z możliwością tworzenia reprezentacji przedmiotów i zjawisk otaczają świata, prowadzącą do tego, że słowo zastępuje spostrzegany lub pomyśl* składnik rzeczywistości. Według B. Inhełdcr (196*)) słowo, skupiając treść danego pojęcia, czyni zrozumiałym i uwypukla cały obraz, Mory zaczyna kojarzyć się z pojęciem, występuje ono fez. jako środek analizy spostrzeganego przedmiotu. Włączenie słowa gwarantuje także trwałość wytwór1 nych skojarzeń i łatwe przenoszenie ich na inne przedmioty, umożliwiając ¹ ich uogólnianie, Inholdci stwierdza, że dziecko z zaburzeniami mowy rozwi ja i wyTaża swe myśli inaczej niż dziecko mające normalny kontakt słowny z otoczeniem. Ma podstawie obserwacji dotyczących tworzenia się symboliki obrazowej stwierdziła zaburzenia w przebiegu lego procesu u dzieci z zabu-tzeniami mowy.

W wieku przedszkolnym rola mowy ujawnia się w praktycznej realizacji działania. Wczesne włączenie mowy do działania dziecka stanowi gwarancję przekształcania się czynności chaotycznych i bezładnych w czynności problemowe. Dzięki mowie działanie orientacyjni* badawcze staje się rozumiane i celowe. Zależnie od wieku rola mowy zmienia się. U młodszych dzieci kończy ona wykonaną czynność:, u nieco starszych towarzyszy czynności, a u jeszcze starszych występuje przed czynnością przybierając charakter planowania. Dzięki mowie dziecko zdobywa doświadczenie i wiedzę, bez konieczności bezpośredniego uczestnictwa w sytuacji.

Zaburzenia mowy, powodujące utrudniony kontakt z otoczeniem, mogą wtórnie prowadzić do opóżnicn w rozwoju słowno-pojęciowym. Konsek-wencje zaburzeń w rozwoju inowy dla rozwoju słowno-pojędowego zależą i>d wieku dziecka, rodzaju czynnika etiologicznego, leżącego u podłoża zaburzeń mowy, od możliwości kompensacyjnych dziecka oraz wpływów terapii i otoczenia. Jednakże niekorzystne skutki trudności w porozumiewa ni u się, ujawniają się nawet u dzied z. lżejszymi postaciami zaburzeń, takimi jak: proste opóźnienie rozwoju mowy czy dyslaJia rozwojowa. Wpływ tych zaburzeń widoczny jest przede wszystkim w funkcjonowaniu społeczno- -emocjonalnym tej grupy dzied.

(•widłowy rozwój mowy jest jednym z ważniejszych elementów doj-K/kolncj. iii nic je też przekonanie, że dzieci z zaburzeniami mowy »«ki< ryzują się niższym ilorazem inteligencji. W ramach naszych badań Jiuny próbę oceny rozwoju intelektualnego dzieci uczęszczających sio „zerowych" i wykazujących zaburzenia mowy pod posiada dyslalii wic-jtfcirj Przebadano 83 dzieci (część badań wykonała M. Kwilman, zbicra-m.Ucriały do pracy magisterskiej realizowanej pod moim kierunkiem) z Iffrnu Warszawy za pomocą testu Wethalcra dla dzieci. Okazjo się, że dricn z zaburzeniami mowy osiągają rzeczywiście niższe wskaźniki rozwoju inli lekiuiilncgo od swych rówieśników bez zaburzeń mowy.

Na uwagę zasługuje fakt, że różnice okazały się Istotne tylko w zakresie globalnego ilorazu inteligencji. Interesujący okazał się wynik uzyskany z. pogłębionej analizy statystycznej dotyczącej Istotności różnic w zakresie tkali słownej i bezsłownej. Okazało się. że w skali słownej różnice nic sa Ulotne statystycznie, wystąpiły one jedynie w skali bezsłownej, rzutując na wynik dotyczący różnic w zakresie ilorazu globalnego. Zdaje się to przeczyć utwierdzeniom, że wczesne zaburzenia rozwoju mowy i trwające aż do wieku szkolnego wpływają na opóźnienie rozwoju słowno pojęciowego. W badanej przez, nas grupie nic stwierdziliśmy opóźnień rozwoju słowuo-poję-ciowcgo. Być może zaburzenia funkcjonalne, rozwojowe, powodujące zabu rżenia ekspresji słownej, nic wpływają na hraki w rozwoju pojęciowym. Dla czego jednak występują tak istotne różnice w skali bezsłownej? Skala ta angażuje w znacznym stopniu procesy pcrcepcyjno-motorycznc. których zaburzenia mogą wpływać na osiągane w teście wyniki. Jeżeli tak jest, to czy długotrwałe zaburzenia w kształtowaniu się mowy mogą hyc efektem pros tego opóźnienia rozwoju funkcji słuchowych, wzrokowych czy kinesłetycz-no-ruchowych? Czy też powolny i nieprawidłowy rozwój mowy, w tym kształtowanie się artykulacji, mogło pośrednio hamować rozwoj funkcji per ccpcyj no-molory cznych?

Uzyskane wyniki, choć nie w pełni potwierdzone statystycznie, warle są zastanowienia. [Jadana grupa dzieci uczęszczała do masowych przedszkoli i szkól (klasy „zerowe”) i była badana pod koniec roku szkolncgo.-Sfosowa-no zatem wobec tych dzieci różnego rodzaju zabiegi stymulujące i korekcyjne zarówno w odniesieniu do mowy, jak i ćwiczące funkcje pcrccpcyjno-motorycznc (wynika to z realizacji programu dydaktycznego). Pomimo lego okazało się, że wśród losowo dobranej nawet tak niewielkiej liczby dzieci występowały zaburzenia funkcji pcrccpcyjno-motorycznych oraz stwierdzono niższe wartości ilorazu inteligencji w porównaniu do dzieci bez zaburzeń

91