92 93 (6)

92 Ztsnmcm dapato przedsiębiorstw — wyjaśnienia teoretyczne_

podstawowym kierunkiem ekspansji eksportowej przedsiębiorstw z kraju o relatyw. nie wysokim poziomie rozwoju technicznego w . danej dziedzinie wytwarzania powinny być kraje opóźnione. W tym ujęciu sukcesy eksportowe firm zależą przede wszystkim od innowacyjności, uwarunkowanej z kolei odpowiednio wysokimi nakładami na badania i rozwój.

Duży wkład w rozwoju teorii handlu międzynarodowego miała także koncepcja cyklu życia produktu Vemona (Vemon, 1966). Wybiega ona poza problematykę handlu międzynarodowego, gdyż ujmuje również inne formy internacjonalizacji firmy — inwestycje bezpośrednie i sprzedaż licencji. Teoria Vemona ma charakter dynamiczny, gdyż zakłada zmienność technik wytwarzania i produktów. Uwzględ. nia się w niej fakt, że stworzenie nowej technologii wymaga poniesienia nakładów przez przedsiębiorstwo i że informacja na ten temat nie jest powszechnie dostępna Zgodnie z omawianą koncepcją nowy produkt często jest tworzony i wprowadzany na rynek przez przedsiębiorstwo zlokalizowane w kraju posiadającym przewagę technologiczną, co jest związane z wysokim poziomem dochodu na mieszkańca. Zapewnia to odpowiednio duży popyt na ten produkt. Przedsiębiorstwo wytwarzające nowy produkt wykorzystuje rosnący popyt na rynku wewnętrznym oraz zaczyna go eksportować, nie napotykając przy tym początkowo konkurencji zagranicznej, gdyż takowa nie istnieje. W następnej fazie produkcja jest podejmowana przez konkurentów zagranicznych, którzy prowadzą sprzedaż na swoich rynkach lokalnych. Na rynki te eksportuje również przedsiębiorstwo, które wylansowało produkt. Uruchamia ono zakłady produkcyjne na swoich rynkach eksportowych, aby móc skutecznie konkurować z producentami lokalnymi. W ostatniej fazie produkt wytwarzany w filiach zagranicznych jest importowany do kraju macierzystego ze względu na niższe koszty produkcji za granicą, >

Koncepcja Vemona odnosiła się w zasadzie do przedsiębiorstw amerykańskich, a jej zasięg czasowy był zawężony do dwudziestolecia po U wojnie światowej (Bodinat de i in., 1984, s. 128). W latach siedemdziesiątych XX wieku coraz częściej ją podważano¹. Mimo to teoria Vemona nadal może być wykorzystywana do predykcji zachowań przedsiębiorstw. Zgodnie z tą teorią przedsiębiorstwa zlokalizowane w krajach, których rynki ulegają zmianom, mają przewagę nad przedsiębiorstwami prowadzącymi działalność na niezmieniających się rynkach. Bardzo istotne dla wyboru skutecznej strategii konkurencji jest możliwie najszybsze dostrzeżenie zmian w otoczeniu i wykorzystanie tych zmian do osiągnięcia przewagi konkurencyjnej poprzez opracowanie nowej technologii lub zastosowanie innych sposobów dystansowania konkurentów.

Ważnym osiągnięciem współczesnej teorii wymiany międzynarodowej było także uwzględnienie korzyści skali działania. Pozwoliło to na rewizję tradycyjnego modelu Heckschera-Ohlina i stwierdzenie, że nawet w sytuacji braku różnic w wyposażeniu krajów w czynniki wytwórcze może nastąpić wzajemnie opłacąlnu wymiana handlowa związana z istnieniem korzyści skali. Ze stwierdzenia lego

cynika bardzo ważna dyrektywa praktyczna, szczególnie dla przedsiębiorstw i krajów o ograniczonych rozmiarach rynku wewnętrznego, a mianowicie, że prze-^konkurencyjną można uzyskać przez zwiększenie skali produkcji i eksport¹' (_njskie koszty wytwarzania dużych serii). Druga korzyść z działalności na wielką skal? polega na utrudnieniu dostępu do rynku potencjalnym konkurentom (Yip, 1982) (stworzenie tzw. barier wejścia).

■ We współczesnej teorii wymiany międzynarodowej podjęto także próbę urealnienia modelu Heckschera-Ohlina poprzez jednoczesne uwzględnienie zróżnicowania produktu, korzyści skali oraz konkurencji monopolistycznej i konkurencji oligo-polistycznej (Helpman, 1981; Lancaster, 1979, rozdz. 10: Krugman, 1979; Cieślik, ijOOO). W tym celu wykorzystuje się teorię struktury branży. Połączenie podejścia Łgeckschera-Ohlina do handlu międzynarodowego i podejścia E. Chamberlina do Łdżnicowania produktu, korzyści skali oraz konkurencji monopolistycznej pozwala na predykcję struktury handlu w przekroju zarówno międzygałęziowym, jak Krewnątrzbranżowym. Oprócz uwzględnienia korzyści skali szczególnie istotna K mikroekonomicznego punktu widzenia jest rezygnacja z założenia o identyczności funkcji produkcji zróżnicowanych produktów w różnych krajach. Zróżnicowanie produktu jest bowiem podstawowym, obok obniżki kosztów, typem Brategii prowadzącej do uzyskania przez przedsiębiorstwo przewagi konkurencyjnej (Porter, 1985). |

Kolejnym problemem podjętym we współczesnej teorii wymiany między-Łodowej było wyjaśnienie zjawiska handlu wewnątrzbranżowego (Grube!, Lloyd, ■1975; Cieślik, 2000). Jak już zaznaczono, w tradycyjnej teorii handlu między-Łodowego nie przewidywano możliwości wymiany produktów tej samej branży, fełożenie to okazało się jednak sprzeczne z rzeczywistą strukturą handlu między Krajami wysoko rozwiniętymi. W przypadku gospodarek o zbliżonych strukturach [poziomach rozwoju wzajemny handel może być większy niż w przypadku krajów winiących się między sobą (Lancaster, 1980). Jest to rezultatem postępującego Różnicowania produktów.

■Ilościowe oceny handlu wewnątrzbranżowego zależą w części od przyjętych Befmicji i klasyfikacji produktów. Jednak nawet w przypadku identycznych Roduktów zjawisko handlu międzynarodowego jest możliwe na skutek występowania kosztów transportu, kosztów magazynowania, kosztów sprzedaży, kosztów pyskania informacji rynkowej oraz sezonowości produkcji i konsumpcji niektórych towarów (Rugman, Lecraw, Bodth, 1985, s. 45-47). Część wymienionych finiennych w sposób oczywisty jest zależna od działań przedsiębiorstw, co pnacza, że jedną z determinant handlu wewnątrzbranżowego jest realizacja Strategii konkurencji przedsiębiorstw.

1

Sam Yemon (1979) opisał zmierzch koncepcji cyklu życia produktu.