86 87 (6)

Rozdział 5

Zagraniczna ekspansja przedsiębiorstw — wyjaśnienia teoretyczne

Jak dotąd brak jest kompletnej i spójnej teorii ujmującej międzynarodowe za. chowania przedsiębiorstw. Poszukiwanie wyjaśnień zachowań przedsiębiorstw w sferze międzynarodowej może obejmować następujące subdyscypliny szeroko rozumianych nauk ekonomicznych: teorię wymiany międzynarodowej, teorię przedsiębiorstwa, teorię struktury branży (theory of industry organi?uiion), teorię zagranicznych inwestycji bezpośrednich, teorię przedsiębiorstwa wielonarodowego, teorię kapitału, teorię międzynarodowych stosunków finansowych, teorię konkurencji monopolistycznej, teorię organizacji i zarządzania oraz teorię podejmowania decyzji. Zbudowanie teorii ujmującej działalność przedsiębiorstw w przestrzeni międzynarodowej wymagałoby wyselekcjonowania oraz zinterpretowania założeń i twierdzeń wymienionych teorii w kontekście zachowań przedsiębiorstwa, a następnie dokonania ich syntezy. Podjęcie tego niewątpliwie fascynującego zadania wykracza jednak poza przyjęte ramy niniejszego opracowania.

W tym miejscu ograniczymy się do pokazania, jak zagraniczna ekspansja przedsiębiorstw jest ujmowana w teorii handlu międzynarodowego i teorii zagranicznych inwestycji bezpośrednich (Gorynia, 1988a; I988b; Fonfara, Gorynia, Najlepszy, Schroeder, 2000). Jak zauważa Mińska-Struzik (2006, $. 6): „Problem polega na tym, że choć pojęcia handlu międzynarodowego i produkcji międzynarodowej" są sobie bardzo bliskie i wzajemnie się uzupełniają, na gruncie teorii ekonomii rozważano je przez długi czas jako całkowicie niezależne. O ile teorii handlu międzynarodowego powinna wyjaśnić, dlaczego poszczególne kraje specjalizują się w produkcji dóbr określonego rodzaju i jak prowadzona przez nic wymiana wpływa na dobrobyt w skali makro, o tyle twórcy teorii produkcji

" Produkcje międzynarodową traktujemy w tym miejscu jako synonim zagranicznych inwestycji bezpośrednich.

I międzynarodowej koncentrują uwagę na procesach toczących się w skali mikro-I ekonomicznej”. Innymi słowy, z jednej strony obie grupy teorii koncentrują się na nieco innych zagadnieniach, w teoriach tych przyjmuje się odmienne perspektywy S. badawcze, z drugiej zaś strony faktyczna bliskość podejmowanych zagadnień ■ implikuje zbliżanie się i przenikanie obu grup teorii, co staje się szczególnie widoczne w wypadku tzw. „zintegrowanych” modeli handlu i produkcji między-- -nnipdowej (Mińska-Struzik, 2006, s. 7).

Teoria handlu międzynarodowego a zagadnienie internacjonalizacji przedsiębiorstwa

Ppedmiotem niniejszego podrozdziału jest rozważenie tego. w jakim stopniu teoria handlu międzynarodowego może być przydatna w wyjaśnianiu i przewidywaniu działalności przedsiębiorstw w skali międzynarodowej. Dotychczasowy zakres i sposób uwzględnienia zachowań przedsiębiorstwa w teorii handlu międzynarodowego pozwala analizować tylko- niektóre aspekiy internacjonalizacji przedsiębiorstw, inne pozostawiając na uboczu. Wynika to z zakresu problematyki, będącej psedmiotem teorii handlu międzynarodowego.

WL Wyjaśniając teorię handlu międzynarodowego, nie dąży się bezpośrednio do udzielenia odpowiedzi na pytanie, dlaczego firmy angażują się w wymianę międzynarodową. Po prostu zakłada się, że firmy podejmują się obsługi rynków Hjkgranicznych, ponieważ jest to dla nich opłacalne (Tayeb, 2000, s. 9). W teoriach . tych zwraca się większą uwagę na determinanty znajdujące się w otoczeniu firm, słaniające je do zaangażowania się w międzynarodową wymianę towarową, ■pjpeoria handlu międzynarodowego ma w zasadzie charakter makroekonomiczny; Analiza na poziomie przedsiębiorstwa nie jest jej głównym celem badawczym, jwpierzając do wyjaśnienia wymiany międzynarodowej w skali makro, w teorii tej przyjmuje się określone założenia dotyczące wybranych aspektów działań przedsiębiorstw, inne aspekty pozostawiając z boku. Wizje przedsiębiorstwa zakładane Bfcjeklórych (w zasadzie w większości) koncepcjach w ramach teorii wymiany międzynarodowej są uproszczone. Poszczególne koncepcje cechują się przy tym ■Kicznymi różnicami, jeśli chodzi o ujęcie działalności przedsiębiorstw w sferze międzynarodowej.

H W teoriach przedsiębiorstwa są także zawarte explicite lub implicite twierdzenia ■ptyczące jego międzynarodowej aktywności. Nowszym kierunkiem badań jest Btpsowanie w analizie dziaiulności zagranicznej przedsiębiorstw zestawu pojęć narzędzi analitycznych charakterystycznych dla teorii struktury branży. Szczegół-jj)je pomyślne okazały się próby integracji dorobku teorii struktury branży, teorii IpijJcurencji monopolistycznej i teorii zagranicznych inwestycji bezpośrednich, udanie wyjaśnienia działalności międzynarodowej przedsiębiorstw jest także