88 89 (6)

inicina ekspansja przedsiębiorstw — wyjaśnienia teoretyczne

podejmowane w obrębie teorii kapitału, teorii międzynarodowych stosunków finansowych, teorii podejmowania decyzji oraz teorii organizacji i zarządzania. Należy przy tym podkreślić, że granice dyscyplin, w obszarze których jest podejmowana problematyka zagranicznej działalności przedsiębiorstw, nie są ostre i dyscypliny te częściowo na siebie zachodzą.

Paradygmat

internacjonalizacji przedsiębiorstwa

Przyjmujemy, że wszystkie koncepcje ujmujące działania międzynarodowe przedsiębiorstw to koncepcje internacjonalizacji przedsiębiorstwa^ Internacjonalizacja przedsiębiorstwa jest tu rozumiana jako umiędzynarodowienie jego działał noki (niekoniecznie własności).

Zestaw najważniejszych problemów teoretycznych związanych z międzynarodową działalnością przedsiębiorstw (paradygmat internacjonalizacji przedsiębiorstwa) obejmuje takie kwestie, jak:

•    przyczyny przemieszczania dóbr i usług między krajami,

•    motywy zagranicznej działalności przedsiębiorstw,

•    charakterystyka firm intemacjonalizujących swoją działalność,

•    lokalizacja działalności zagranicznej przedsiębiorstw,

•    dynamika procesu internacjonalizacji,

•    proces podejmowania decyzji o rozpoczęciu rozwoju działalności zagranicznej,

•    formy wejścia na rynek zagraniczny.

Wyczerpująca teoria internacjonalizacji przedsiębiorstwa powinna zawierać wyjaśnienie tych kwestii. Istniejące koncepcje dają odpowiedź na co najmniej jedno pytanie, ale żadna z nich nie daje odpowiedzi na wszystkie pytania. Obecnie przejdziemy do rozważań mających na celu ustalenie, które z wymienionych wcześniej komponentów paradygmatu internacjonalizacji przedsiębiorstwa znajdują rozwiązanie w ramach teorii wymiany międzynarodowej.

Przedsiębiorstwo w klasycznej teorii handlu międzynarodowego

Przez klasyczną (tradycyjną) teorię wymiany międzynarodowej rozumiemy zbiór koncepcji mających swoje źródło w teorii przewagi komparątywnej P. Ricardo, włącznie z modelem Heckschera-Ohlina w jego podstawowej wersji¹².

W tradycyjnej teorii handlu międzynarodowego zakładano powszechną dostępność informacji o procesie produkcji i produktach, czyli pomijano koszty stworzenia lub nabycia technologii (Mińska-Struzik, 2006). Przyjęcie tego założenia

¹ Zob. Cieślik (2000), Mińska-Struzik (2006).

Spowodowało, że poza polem obserwacji znalazły się problemy uzyskiwania przewagi technologicznej oraz transferu technologii. W związku z tym zarówno ^dociekaniach teoretycznych, jak i w badaniach empirycznych abstrahowano od rpii, jaką w tych procesach odgrywają przedsiębiorstwa. Zainteresowanie zagad-I pniami przewagi technologicznej i transferu technologii pojawiło się dopiero r . ^ trakcie dyskusji, jaka wywiązała się wokół paradoksu W. Leontiefa. Stały się one przedmiotem rozważań w teorii handlu międzynarodowego i inwestycji zagranicz* I' łych R- Vemona, a także w teorii konkurencji oligopolistycznej i w teorii ^Bcrnalizacji, w których uwzględnia się w pewnym stopniu znaczenie zachowań przedsiębiorstw w skali międzynarodowej.

I W tradycyjnych modelach handlu międzynarodowego zakładano, że przy-i 'Stosowanie gospodarek narodowych (a tym samym przedsiębiorstw) do wymogów Ifiynkii międzynarodowego odbywa się bez ponoszenia jakichkolwiek kosztów. Rjpznacza to, że zasoby mogą być szybko i bez nakładów przenoszone przez przędli siębiorstwa z jednych zastosowań do innych, zgodnie z zasadą przewagi kom-paratywnej. Ponadto przyjmuje się doskonałą konkurencję w skali krajowej oraz Mpjskonałą podzielność kapitału. W rzeczywistości przystosowanie wymaga czasu ^■nakładów przedsiębiorstw, a także zazwyczaj pociąga za sobą koszty społeczne ^^Bolityczne. Przejście od autarkii do wolnego handlu przynosi gospodarce jako B|ości korzyści, ale uwadze uchodzi rozkład korzyści i strat na poziomie przedsiębiorstw. Ogólnie biorąc, pozytywny bilans włączenia się kraju w handel między* ^ narodowy nie może przysłaniać laktu, że jest ono korzystne dla wytwórców tych K^yarów, w produkcji których kraj ma przewagę komparatywną, natomiast jest Bjiękórzystne dla producentów dóbr, z których wytwarzania kraj ten powinien Bgbzygnować. Ten bardzo ważny aspekt działalności przedsiębiorstw uczestniczących w wymianie międzynarodowej nie znalazł należytego odzwierciedlenia Hjf teorii handlu międzynarodowego.

W tradycyjnych modelach wymiany międzynarodowej nie brano pod uwagę Hpidoskonałośęi rynku (market iniperfections). Model Heckschera-Ohlina jest ^njjpdelem wolnego handlu, w którym się zakłada, ze rynki towarów i czynników ■produkcji są rynkami doskonałymi. W tej sytuacji „pierwsze najlepsze” rozwiąza-B me w sensie V, Pareto z punktu w idzenia dobrobytu globalnego to specjalizacja Skrajów zgodnie z zasadą przewagi komparatywnej. Jedyną dopuszczalną w tym Bpdelu formą międzynarodowej działalności przedsiębiorstw jest handel. Interna-Bcjonalizacja działalności przedsiębiorstwa sprowadza się w tej sytuacji do eksportu. E Uchylenie niezgodnych z rzeczywistością założeń modelu wolnego handlu wymaga ■Uwzględnienia niedoskonałości rynku powstałych na skutek administracyjnej in-|}V gerencji rządów oraz niedoskonałości o charakterze naturalnym (Rugman. Lecraw. Bfiooth, 1985, s. 98). Pierwsza grupa obejmuje bariery taryfowe, pozataryfowe i inne ■bariery w handlu. Druga to trudności z wyceną umiejętności (np. technologii), ■fjędących przedmiotem wymiany, oraz koszty transakcyjne (koszty niepewności. Łkpszty kontroli jakości, koszty zawarcia kontraktu przy istnieniu ryzyka i niepełnej * informacji).